Τι πρόκειται να συμβεί αν μια μεγάλη χώρα με υψηλά εισοδήματα είναι επιβαρυμένη με υψηλό χρέος και υπερτιμημένο σταθερό επιτόκιο, προσπαθήσει να μειώσει το χρέος και να ανακτήσει την ανταγωνιστικότητά της;…
Αυτό το ερώτημα είναι εξαιρετικά επίκαιρο μια και αυτή είναι η πρόκληση που αντιμετωπίζουν η Ιταλία και η Ισπανία. Παρόλα αυτά, υπάρχει η αντίστοιχη ιστορική εμπειρία, όπως δείχνει ένα κεφάλαιο της τελευταίας έρευνας του ΔΝΤ: αυτό του Ηνωμένου Βασιλείου ανάμεσα στους δύο παγκόσμιους πολέμους.
Το γεγονός αυτό αποδεικνύει ότι η αλληλεπίδραση μεταξύ των προσπαθειών της «εσωτερικής υποτίμησης» και την δυναμικής του χρέους είναι εν δυνάμει θανατηφόρος. Επιπροσθέτως, η σοβαρή κατάσταση της Ιταλίας και της Ισπανίας, κατά πολλούς τρόπους, είναι χειρότερη από ότι ήταν του Ηνωμένου Βασιλείου το οποίο, στο κάτω-κάτω, μπορούσε να βγει από τον κανόνα του χρυσού. Η έξοδος από την ευρωζώνη θα είναι κατά πολύ σκληρότερη. Επίσης, το Ηνωμένο Βασίλειο είχε μια κεντρική τράπεζα που είχε την ικανότητα και τη θέληση να μειώσει τα επιτόκια. Η ΕΚΤ μπορεί να μην έχει τη δυνατότητα και τη θέληση να πράξει το ίδιο για την Ιταλία και την Ισπανία.
Το Ηνωμένο Βασίλειο εξήλθε από των πρώτο παγκόσμιο πόλεμο με ένα δημόσιο χρέος 140% του ΑΕΠ και οι τιμές ήταν παραπάνω από διπλάσιες από το προπολεμικό επίπεδο. Η κυβέρνηση αποφάσισε και να επιστρέψει στον κανόνα του χρυσού και στην προπολεμική ισοτιμία, κάτι που έγινε το 1925, και να αποπληρώσει το δημόσιο χρέος και να διατηρήσει την αξιοπιστία της. Ήταν μια χώρα κατάλληλη για Πάρτι Τσαγιού!
Για να επιτύχει αυτούς του σκοπούς το Ηνωμένο Βασίλειο εφάρμοσε σφιχτή δημοσιονομική και νομισματική πολιτική. Το πρωτογενές πλεόνασμα (πριν τις πληρωμές των τόκων) διατηρήθηκε κοντά στο 7% του ΑΕΠ σε όλη τη δεκαετία του 1920. Αυτό με τη σειρά του επιτεύχθηκε με τη βοήθεια του «Τσεκουριού του Geddes» (από το όνομα μιας επιτροπής που προήδρευε ο Sir Eric Geddes. Η επιτροπή πρότεινε το πετσόκομμα των κυβερνητικών δαπανών με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που προτείνουν οι σημερινοί θιασώτες της «επεκτατικής λιτότητας». Εν τω μεταξύ, η Τράπεζα της Αγγλίας αύξησε τα επιτόκια στο 7% το 1920. Στόχος ήταν να στηριχθεί η επιστροφή στην προπολεμική ισοτιμία. Σε συνδυασμό με τον αποπληθωρισμό που ακολούθησε, το αποτέλεσμα ήταν πολύ υψηλά πραγματικά επιτόκια. Αυτός ήταν ο τρόπος που οι φαρισαϊστές ηλίθιοι των Βρετανικών θεσμών χαιρέτισαν τους άτυχους επιζήσαντες του διαβολικού πολέμου.
Πως δούλεψε, λοιπόν, αυτή η δέσμευση στη δημοσιονομική πενία και στη νομισματική νεκροφιλία; Πολύ άσχημα. Το 1938 η πραγματική απόδοση ήταν λίγο σχεδόν κάτω από τα επίπεδα του 1918 με τους ρυθμούς ανάπτυξης να είναι κατά μέσο όρο στο 0,5% το χρόνο. Αυτό δεν οφειλόταν μόνο στη Μεγάλη Ύφεση. Η πραγματική απόδοση το 1928 ήταν επίσης μικρότερη από αυτή του 1918. Οι εξαγωγές ήταν επίμονα ασθενικές και η ανεργία επίμονα αυξανόταν. Η υψηλή ανεργία ήταν ο μηχανισμός που τραβούσε προς τα κάτω τους ονομαστικούς και τους πραγματικούς μισθούς. Αλλά οι μισθοί δεν είναι ποτέ απλώς ένα άλλο τίμημα. Στόχος ήταν να διαλυθεί η οργανωμένη εργασία. Αυτές οι πολιτικές οδήγησαν σε γενική απεργία το 1926. Άπλωσαν στη χώρα μια πολύ μεγάλη πίκρα που κράτησε δεκαετίες μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο
Πολύ περισσότερο από το τεράστιο οικονομικό και κοινωνικό κόστος, αυτές οι πολιτικές απέτυχαν και εκεί που στόχευαν εξαρχής. Η χώρα έφυγε από τον κανόνα του χρυσού, για τα καλά, το 1931. Το χειρότερο ήταν ότι το δημόσιο χρέος δεν έπεσε. Γύρω στο 1930 το χρέος είχε φτάσει στο 170% του ΑΕΠ. Το 1933 έφτασε το 190%. (Αυτοί οι αριθμοί προκαλούν πανικό σήμερα ακόμα και σε μικρότερα ποσοστά). Στην πραγματικότητα το Ηνωμένο Βασίλειο δεν επέστρεψε στις προ του πρώτου παγκοσμίου πολέμου αναλογίες χρέους προς ΑΕΠ παρά μόνο το 1990. Γιατί απέτυχε το Ηνωμένο Βασίλειο στο να μειώσει το δημόσιο χρέος σε σχέση με το ΑΕΠ; Εν συντομία, η ανάπτυξη ήταν πολύ μικρή και τα επιτόκια πολύ υψηλά. Ως αποτέλεσμα συνάγουμε ότι, ακόμα και ένα τεράστιο δημοσιονομικό πλεόνασμα δεν μπορεί να περιορίσει το λόγο χρέους προς ΑΕΠ.
Η ιστορία είναι σχετική με την κατάσταση σήμερα στην ευρωζώνη. Για να ανακτηθεί γρήγορα η ανταγωνιστικότητα, αντί να συμπληρωθεί η προσαρμογή σε βάθος μιας δεκαετίας ή περισσότερο, οι μισθοί πρέπει να μειωθούν. Για να επιτευχθεί αυτό η ανεργία πρέπει να μείνει σε υψηλά επίπεδα. Στην περίπτωση της Ισπανίας είναι. Αλλά ακόμα και με την ανεργία στο 25% του εργατικού δυναμικού, οι ονομαστικοί μισθοί έχουν αυξηθεί λίγο λιγότερο απ’ ότι στη Γερμανία από τότε που άρχισε η κρίση. Εν τω μεταξύ, το πραγματικό ΑΕΠ της Ισπανίας συρρικνώνεται.
Οι προσπάθειες για να σφίξει η δημοσιονομική πολιτική είναι βέβαιο ότι θα το μειώσουν περαιτέρω. Το ίδιο συμβαίνει και με τα υψηλά επιτόκια, καθώς το ξένο αλλά και το εγχώριο κεφάλαιο φεύγουν από τη χώρα.
Όλοι αυτοί οι κίνδυνοι θέτουν την Ισπανία μέσα σε μια παγίδα χρέους η οποία απειλεί και το δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα. Η Ιταλία, μια χώρα με μικρότερο δημοσιονομικό έλλειμμα αλλά με υψηλότερο δημόσιο χρέος, κινδυνεύει να πέσει σε μια παρόμοια παγίδα αν τα επιτόκια παραμείνουν υψηλά και το ΑΕΠ μειωθεί. Αυτός είναι ο λόγος που το σχέδιο της ΕΚΤ να χαμηλώσει τα επιτόκια στο δημόσιο χρέος σε αυτές τις χώρες είναι μια αναγκαία συνθήκη για να ξεφύγουν από την καταστροφή ταυτόχρονης δημοσιονομικής χρεοκοπίας και κατάρρευσης του τραπεζικού τομέα. Αλλά δεν είναι επαρκής συνθήκη για μια τέτοια απόδραση, Πρέπει να βελτιωθούν οι προοπτικές της ανάπτυξης.
Η μελέτη του ΔΝΤ εξέτασε και άλλες ενδιαφέρουσες περιπτώσεις. Μια από αυτές είναι η μεταπολεμική μείωση του χρέους των ΗΠΑ. Άλλη μια είναι η εμπειρία της Ιαπωνίας τις τελευταίες δυο δεκαετίες η οποία έχει πολλά κοινά σημεία με την περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου των δεκαετιών 1920 και 1930, ειδικότερα σε σχέση με τον αποπληθωρισμό. Άλλες περιπτώσεις είναι αυτές του Βελγίου στη δεκαετία του 80 και του Καναδά και της Ιταλίας στη δεκαετία του 90.
Το πιο σημαντικό συμπέρασμα είναι ότι η δημοσιονομική προσαρμογή είναι αδύνατη χωρίς ένα υποστηρικτικό νομισματικό περιβάλλον με πολύ χαμηλά επιτόκια και μια ζωηρή οικονομία. Η Ιαπωνία απέτυχε τις δεκαετίες του 90 και του 2000 όπως το Ηνωμένο βασίλειο τις δεκαετίες 1920 και του 1930. Η αναποτελεσματικότητα της νομισματικής πολιτικής σε χώρες με μοχλευμένο ιδιωτικό τομέα, όπως συμβαίνει σήμερα στη Μεγάλη Βρετανία και στις ΗΠΑ, δημιουργεί παρόμοιους περιορισμούς, όπως μαθαίνει η κυβέρνηση του κου Κάμερον. Ο πληθωρισμός, επίσης, έχει επιταχύνει τη μείωση του βάρους του δημοσίου χρέους στο παρελθόν. Θα αποτελεί έκπληξη αν δεν ξαναγίνει κάτι τέτοιο.
Η κριτική μου στη μελέτη του ΔΝΤ είναι ότι δεν εστιάζει τις προσπάθειες για τη μείωση του δημόσιου χρέους αναλύοντας το συμβαίνει με το ιδιωτικό χρέος. Είναι πολύ δυσκολότερο να ελέγχουν τα δημοσιονομικά ελλείμματα αν ο ιδιωτικός τομέαw θέλει να μειώσει επίσης την υπερβολική του έκθεση στο χρέος: λιγότερες δαπάνες από τη μια πλευρά σημαίνει μικρότερο εισόδημα για την άλλη. Αν δεν υπάρχει ισχυρή εξωτερική ζήτηση το αποτέλεσμα θα είναι η απομόχλευση μέσω χρεωκοπίας και ύφεσης. Αυτό είναι το χειρότερο αποτέλεσμα που μπορεί κανείς να φανταστεί.
Παρόλα αυτά, είναι μια εξαιρετικά χρήσιμη μελέτη, όχι μόνο γιατί αποκαλύπτει τα μαθήματα από την εμπειρία της μεσοπολεμικής Βρετανίας στην ευρωζώνη. Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος ο συνδυασμός μιας σφιχτής δημοσιονομικής πολιτικής με τις αυστηρή νομισματικές συνθήκες να οδηγήσουν την Ιταλία και την Ισπανία σε παγίδες χρέους μέσω της αλληλεπίδρασης των υψηλών επιτοκίων με τη χαμηλή ανάπτυξη. Τουλάχιστον το Ηνωμένο Βασίλειο διατήρησε τον έλεγχο της νομισματικής πολιτικής. Στο τέλος, βγήκε από τον κανόνα του χρυσού και μείωσε τα επιτόκια. Τα μέλη της ευρωζώνης δεν έχουν αυτές τις ανώδυνες επιλογές. Αλλά η δημοσιονομική λιτότητα και οι προσπάθειες να μειωθούν οι μισθοί σε χώρες που υποφέρουν από νομισματική αυστηρότητα μπορεί να διαλύσουν τις κοινωνίες τους, τις κυβερνήσεις τους, ακόμα και τα κράτη τους. Χωρίς περισσότερη αλληλεγγύη, η ιστορία δε θα έχει καλό τέλος..
Financial Times