Η πυρκαγιά στον Φενεό Κορινθίας που κατέκαψε χιλιάδες στρέμματα γης χαρακτηρίζεται μέχρι στιγμής η μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή του καλοκαιριού δεδομένου της δυσκολίας αναδάσωσης της περιοχής. Μπορεί να αποκατασταθεί η περιοχή;
Το μεσημέρι της Τρίτης 22 Ιουλίου 2024, εν μέσω αντιπυρικής περιόδου, ένας 34χρονος αποφάσισε ότι είναι καλή ιδέα να κόψει με τροχό μερικά σίδερα μέσα στο χωράφι του, στον οικισμό Μόσια.
Οι σπινθήρες που δημιούργησε ο τροχός γέννησαν την εστία που επεκτάθηκε ταχύτατα στην μεγάλη πυρκαγιά που κατέκαψε τον Φενεό Κορινθίας.
Η φωτιά σύμφωνα με την πυρομετερεωρολογική ομάδα Flame του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, έκαψε περίπου 11.460 στρέμματα καμένης γης.
Αυτό όμως που τοποθετεί την πυρκαγιά στην σημαντικότερη οικολογική καταστροφή του καλοκαιριού -μέχρι στιγμής- είναι το γεγονός ότι κάηκαν 5.950 στρέμματα κεφαλληνιακής Ελάτης (52% της συνολικής καμένης έκτασης), συμφωνα με την ανάλυση που έκανε η Flame μελετώντας δορυφορικά δεδομένα του ευρωπαϊκού μηχανισμού Copernicus EMS.
Επιπλέον έχουν καεί χιλιάδες στρέμματα σε δύο περιοχές Natura 2000, στο Όρος Ζήρεια (910 στρεμματα) και στο Όρος Ολίγυρτος (4.860 στρέμματα).
ΓΙΑΤΙ ΜΑΣ ΑΠΑΣΧΟΛΕΙ ΟΤΙ ΚΑΗΚΕ ΤΟ ΕΛΑΤΟΔΑΣΟΣ;
Κάθε δάσος που καίγεται θα έπρεπε να μας απασχολεί, το γεγονός όμως ότι εδώ μιλάμε για σχεδόν 6.000 στρέμματα καμένης ελάτης είναι αρκετά πιο σοβαρό, καθώς τα έλατα αποτελούν ένα είδος χωρίς δυνατότητα φυσικής αναγέννησης.
Σε αντίθεση δηλαδή με τα πεύκα που προφυλάσσουν τα ώριμα σπόρια μέσα στα κουκουνάρια τους και όταν η φωτιά περάσει αυτά ανοίγουν και ρίχνουν στο έδαφος τους σπόρους, τα έλατα δεν το κάνουν.
Η αναδάσωση για την ελάτη είναι μια χρόνια διαδικασία που απαιτεί αρκετή προσπάθεια αν σκεφτεί κανείς ότι για να μεγαλώσει απαιτεί σκιά. Η συνηθης διαδικασία είναι ότι θα πρέπει να φυτευτεί άλλο είδος (αυτό που ονομάζεται πρόδρομο δάσος και συνήθως γίνεται με μαύρη πεύκη), κάτω από το οποίο θα φυτρώσει αργότερα η ελάτη. Όμως η χρήση ενός πρόδρομου δάσους για την εγκατάσταση στη συνέχεια ατόμων ελάτης είναι μια χρονοβόρα διαδικασία, η οποία μπορεί να πάρει δεκαετίες.
«Όμως η αναδάσωση της Πάρνηθας μετά την φωτιά του 2007, μας αποκάλυψε και κάποιους ακόμα τρόπους για την αναδάσωση της ελάτης, χωρίς πρόδρομο δάσος» λέει ο Νίκος Γεωργιάδης υπεύθυνος του χερσαίου προγράμματος της WWF. Ο ίδιος εξηγεί ότι «σε κάποια σημεία έγιναν κάποιες φυτεύσεις ελάτης μονοετών δενδρυλλίων με σκίαση από πέτρες, φλοιούς δέντρων κ.α τα οποία δεν πήγαν πολύ καλά, στη συνέχεια χρησιμοποήθηκαν ψηλά σκίαστρα σε κάθε φυτό, κάτι που πήγε καλύτερα. Αργότερα όμως, αποδείχθηκε ότι φυτεύοντας τριετή δενδρύλλια ελάτης που είχαν μεγαλώσει στα φυτώρια, ακόμα και χωρίς σκίαση πάνω από 70% τα κατάφερε. Συνήθως σε αναδασώσεις δεν χρησιμοποιούν τόσο μεγάλα φυτά γιατι μετά τα τρία έτη τα φυτά υπόκεινται σε μεγάλο σοκ και στρες κατά τη μεταφύτευση και παρουσιάζουν μεγάλη θνησιμότητα. Όμως, εδώ είδαμε ότι ακόμα και σε μια δύσκολη περιοχή όσον αφορά το έδαφος και τις συνθήκες τα τριετή ελατάκια μπόρεσαν να τα καταφέρουν. Άρα έχουμε πια κάποια όπλα στη φαρέτρα μας».
Η Πάρνηθα, που εξακολουθεί να αναδασώνεται, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της πολυπλοκότητας μιας αναδάσωσης σε τέτοια οικοσυστήματα.
Πυρκαγιά στην Πάρνηθα 2007 Eurokinissi
ΠΟΣΟ ΓΡΗΓΟΡΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΚΙΝΗΣΕΙ ΜΙΑ ΑΝΑΔΑΣΩΣΗ;
«Μετά από μια πυρκαγιά ο κόσμος θεωρεί ότι πρέπει να δράσουμε σχετικά γρήγορα στο οικοσύστημα, αυτό βέβαια δεν είναι σωστό δεδομένου ότι πρέπει να ακολουθηθούν κάποια πολύ συγκεκριμένα βήματα» τονίζει ο Γεωργιάδης, σημειώνοντας ότι εξάιρεση αποτελούν τα αντιδιαβρωτικά και αντιπλημμυρικά έργα που θα πρέπει να γίνουν γρήγορα αλλά με προσοχή κυρίως για να μην δημιουργήσουν προβλήματα στη φυσική αναγέννηση, όπου αυτή υπάρχει.
Αυτό το οποίο πρέπει να γίνεται σε πρώτη φάση από την πολιτεία, όπως μας εξηγεί ο ίδιος, είναι η χαρτογράφηση της βλάστησης, η σύγκριση με παλαιότερα περιστατικά πυρκαγιάς και η προσεκτική καταγραφή των εναπομείναντων άκαυτων θυλάκων και ατόμων που πιθανώς έχουν γλιτώσει από την πυρκαγιά. «Για να γίνει η καταμέτρηση θα πρέπει να περάσει κάποιο εύλογο διάστημα γιατι κάποιο δέντρο μπορεί να φαίνεται άκαυτο αλλά τελικά να έχει επηρεαστεί από το θερμικό κύμα και να νεκρωθεί. Στην περίπτωση ειδών χωρίς μηχανισμούς φυσικής αναγέννησης, όπως η ελάτη στον Φενεό, θα πρέπει να οριστούν κάποιες ζώνες γύρω από αυτές τις άκαυτες νησίδες στις οποίες δεν θα γίνει καμία παρέμβαση, γιατί η φύση θα έρθει από μόνη της σιγά σιγά και θα βοηθήσει. Επιπλέον, είναι πολύ πιθανό τα κάτω όρια του ελατοδάσους να αποικηθούν από είδη τα οποία έχουν μηχανισμούς φυσικής αναγέννησης, όπως η πεύκη, που θα ανέβει λίγο πιο ψηλά
Για το υπόλοιπο κομμάτι θα πρέπει, εφόσον αποδειχθεί ότι δεν μπορεί να τα καταφέρει μόνο του, να προχωρήσουμε σε μελέτη αναδάσωσης, η οποία θα καθορίσει ακριβώς πώς θα γίνει αποκατάσταση με τεχνητές φυτεύσεις».
Μεταξύ άλλων ένα σημαντικό πρόβλημα που απαντάται και στον Φενεό είναι ότι σε περιοχές με πολύ έντονες κλίσεις η αναδάσωση δεν μπορεί να προχωρήσει εύκολα. «Είναι δύσκολο να μπουν μηχανήματα ή ακόμα και με χέρια να βάλεις πολλά φυτά. Υπάρχουν περιορισμοί και πιθανώς σε ορισμένα σημεία να μην μπορεί να γίνει ούτε τεχνητή αναδάσωση. Και στην Πάρνηθα τις περιοχές με έντονη κλήση δεν τις αναδασώσανε», διασαφηνίζει ο Γεωργιάδης.
ΤΙ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΜΕ ΤΟ ΕΛΑΤΟΔΑΣΟΣ ΤΟΥ ΦΕΝΕΟΥ;
Δεδομένου ότι η καταστροφή έχει ήδη χαρακτηριστεί σημαντικότατη από σεβαστούς ερευνητικούς φορείς όπως η ομάδα του Αστεροσκοπείου Αθηνών αλλά και πληθώρα επιστημόνων της δασολογίας που έχουν τοποθετηθεί δημόσια για το θέμα, αναρωτηθήκαμε για τον μελλοντικό σχεδιασμό και τα επόμενα βήματα της αποκατάστασής του εν λόγω δάσους από την Γενική Γραμματεία Δασών του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας.
Με την αρκετά επιθετική απάντηση που μας έδωσαν κατέστησαν ξεκάθαρο ότι τους φαίνεται εντελώς παράλογο το ερώτημά δεδομένου ότι το συμβάν είναι τόσο πρόσφατο (υπενθυμίζουμε βέβαια ότι η έναρξη της πυρκαγιάς συντελέστηκε μια εβδομάδα πριν) αλλά και υποστηρίζουν ότι η τεχνητή αναδάσωση του ελατοδάσους που κάηκε ολοσχερώς είναι ανέφικτη. Σε κάθε περίπτωση, θα μπορούσαν απλώς να μας αναφέρουν το τι βήματα ακολουθούν συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις, όπως μας τα ανέφερε παραπάνω ο κ. Γεωργιάδης.
Πιο συγκεκριμένα μας απάντησαν: «ως τις 27/7/2025 στον τόπο της σημαντικής περιβαλλοντικής καταστροφής που έπληξε τον Φενεό, και για την οποία προκύπτουν σαφείς ενδείξεις εμπρησμού από αμέλεια, παρέμεναν δυνάμεις σε επιφυλακή, καθώς το περιστατικό δεν έχει ακόμα λήξει, καθώς εμφάνιζε, αναζωπυρώσεις. Πολύ δε περισσότερο, δεν έχει επινοηθεί από τη δασολογική επιστήμη ακόμα τρόπος να «δημιουργηθεί κάποιο σχέδιο για την αποκατάσταση του ελατοδάσους του Φενεού» μέσα σε… 12-36 ώρες (!!!) που απέχουμε από την διαφαινόμενη ολοκλήρωση του φαινομένου, μιας και το ερώτημά σας μάς απευθύνεται το μεσημέρι της 28ης Ιουλίου 2025.
Πολύ δε περισσότερο όταν, επίσης με βάση τα δεδομένα της δασολογικής επιστήμης, τεχνητή αναδάσωση ενός ελατοδάσους που κάηκε ολοσχερώς είναι πρακτικά ανέφικτη. Η διαδικασία γέννησης ενός ελατοδάσους απαιτεί εκατοντάδες χρόνια ομαλής λειτουργίας των διαδικασιών της φύσης. Κάτι που στις αμέσως προσεχείς δεκαετίες είναι εξαιρετικά δύσκολο να συμβεί. Το έλατο είναι σκιόφιλο: απαιτεί σκιά για να αναπτυχθεί. Σε τοπία, όπως αυτά που προκύπτουν μετά από πυρκαγιά, τα νεαρά φυτά εκτίθενται σε ακραίες θερμοκρασίες, κατά συνέπεια και απόπειρα έστω τέτοιας αναδάσωσης θα αποτύγχανε. Τυχόν τεχνητή αναδάσωση με άλλο, πιθανόν πρόδρομο είδος τεχνικά και επιστημονικά θα είναι εφικτή το νωρίτερο σε 2-3 χρόνια από σήμερα. Τα δεδομένα αυτά είναι λυπηρά οπωσδήποτε. Αλλά η δημιουργία προσδοκιών στην Κοινή Γνώμη ότι μπορεί να υπάρχουν έτοιμα σχέδια αναδάσωσης με… έλατο 1,5 μέρα μετά από μια τόσο σημαντική καταστροφή είναι ελάχιστα υπεύθυνη».
Επιπλέον, μας ενημέρωσαν ότι «τα αναγκαία αντιπλημμυρικά και αντιδιαβρωτικά έργα (κορμοδέματα, κορμοφράγματα, σανιδότοιχοι κλπ) είναι αυτονόητο ότι θα εκτελεστούν, όπως έχει συμβεί στο σύνολο σχεδόν των περιοχών που τα έχουν ανάγκη, υπακούν στην εξής διαδικασία/ενδεικτικό χρονοδιάγραμμα: μετά την εκδήλωση οποιασδήποτε σημαντικής πυρκαγιάς, απαιτείται διάστημα 2-3 μηνών σχεδιάζεται, προγραμματίζεται και εξασφαλίζεται χρηματοδότηση για την επιχειρούμενη παρέμβαση, ενώ αμέσως μετά εκπονείται μελέτη και εγκρίνεται. Υπολογίζεται ότι μετά την έκδοση της απόφασης κήρυξης περιοχής σε αναδασωτέα, στα μέσα του φθινοπώρου θα είναι εφικτή η έναρξη των έργων αυτών».
ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΑΝΤΙΠΛΗΜΜΥΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΤΙΔΙΑΒΡΩΤΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ 2007 ΧΑΣΙΑΛΗΣ ΒΑΙΟΣ / Eurokinissi
ΑΝΑΔΑΣΩΣΕΙΣ: ΜΙΑ ΜΟΝΙΜΗ ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΛΗΓΗ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ
Κατα γενική ομολογία οι αναδασώσεις είναι μια αρκετά χρονοβόρα διαδικασία που απαιτεί προσεκτικές κινήσεις, προνοητικότητα και μεθοδικότητα.
Αξίζει να διασαφηνίσουμε δε, ότι δεν απαιτείται αναδάσωση σε κάθε καμένη έκταση αλλά υπό συγκεκριμένες συνθήκες: όπου έχουν καεί επανειλημμένα οι ίδιες συστάδες δέντρων μέσα σε διάστημα 15-20 ετών (διπλοκαμμένες εκτάσεις), όταν τα καμένα βρίσκονται σε κλίσεις μεγαλύτερες του 50% και όταν καίγονται έλατα και μαύρη πεύκη που δεν αναγεννιούνται φυσικά.
Πόσες φορές έχετε ακούσει αναγγελίες για αναδασώσεις και πόσο σύντομα αυτές ξεκινούν ή ολοκληρώνονται;
Κάτι το οποίο ρωτήσαμε αλλά αγνοήθηκε στις απαντήσεις από την Γενική Γραμματεία Δασών ήταν το αν υπάρχουν διαθέσιμα έλατα στα δημόσια δασικά φυτώρια για να μπορέσει να ξεκινήσει τα επόμενα χρόνια η αναδάσωση του Φενεού.
Η υπολειτουργία των δημόσιων δασικών φυτωρίων τις τελευταίες δεκαετίες αποτελεί ένα σημαντικό ζήτημα της χώρας καθώς μόνο μέσα από αυτά μπορεί να εξασφαλιστεί η διατήρηση της βιοποικιλότητας μιας περιοχής. Όπως αναφέρουν ειδικοί της δασοκομίας το σημαντικότερο σε μια αναδάσωση είναι να χρησιμοποιηθούν σπόροι δέντρων της ίδιας περιοχής και αυτό διασφαλίζεται από τα δημόσια δασικά φυτώρια και από το να υπάρχουν αποθέματα σε αυτά για γρήγορη ανταπόκριση. Όμως, η χρηματοδότηση των φυτωρίων και η παραγωγή δενδρυλλίων εδώ και δεκαετίες μειώνονται σταθερά, παρότι χρόνο με τον χρόνο απαιτήσεις για αναδασώσεις αυξάνονται (δεδομένου ότι οι διπλοκαμμένες εκτάσεις αυξάνονται).
Πυρκαγιά στην Πεντέλη Αττικής, 12 Αυγούστου 2024. Yannis Antonoglou / SOOC
«Τα δασικά φυτώρια βρίσκονταν σε παρακμή πριν κάποια χρόνια, έχουν γίνει όμως κάποιες προσπάθειες να ανασυγκροτηθούν» λέει ο Γεωργιάδης, προσθέτωντας ότι «οι ανάγκες όμως για φυτευτικό υλικό είναι τόσες πολλές με τις αυξανόμενες πυρκαγιές και κυρίως τα αλλεπάλληλα περιστατικά διπλοκαμένων εκτάσεων που αυξάνουν εκθετικά τις εκτάσεις που χρειάζονται αποκατάσταση. Έτσι όπως πάμε, ακόμα και με την ανασυγκρότηση των φυτωρίων που πραγματοποιείται τα τελευταία χρόνια, σίγουρα θα έχουμε δυσκολίες. Ήδη έχουμε δυσκολίες, με κάποιες αναδασώσεις που δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν πλήρως. Θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση, παρότι γίνονται προσπάθειες γιατι έτσι όπως πορευόμαστε με τις φωτιές, ακόμα και αυτή η προσπάθεια βελτίωσης των δασικών φυτωρίων μπορεί να αποδειχθεί μη ικανή και μη επαρκής».
Η απουσία έτοιμων δέντρων και η αναμονή για το μεγαλωμα δενδρυλλίων είναι η βασική αιτία για την οποία η πρώτη μεγάλη επισημη αναδάσωση για την Εύβοια ξεκίνησε μόλις το φθινόπωρο του 2024, τρία χρόνια μετά την καταστροφική πυρκαγιά του 2021.
Πιο συγκεκριμένα όπως μας ενημερώνουν και από την Γ.Γ. Δασών, την Τετάρτη 20 Νοεμβρίου 2024 ξεκίνησαν οι εργασίες αναδάσωσης με μαύρη πεύκη σε περιοχές αρμοδιότητας του Δασαρχείου Λίμνης, στην ευρύτερη περιοχή των καταρρακτών Δρυμώνα, και ολοκληρώθηκαν την άνοιξη του 2025 με επιτυχία.
Η εν λόγω αναδάσωση αφορά έκταση εμβαδού 1.340,80 στρεμμάτων, από τα 9.383,8 στρεμμάτων που έχουν κηρυχθεί αναδασωτέα και σημειώνουν ότι πρόκειται να αναδασωθούν έως τα τέλη του 2026.
Σημειώνουν δε ότι κατά το διάστημα φθινόπωρο 2025- 2026 θα εκτελεστούν και 4 ακόμα συμβασιοποιημένες αναδασώσεις στην χώρα, συνολικού προϋπολογισμού 52 εκ. Ευρώ για 56.500 στρέμματα.