Οι αγροτικές κινητοποιήσεις που εξελίσσονται στην Ελλάδα και διεθνώς δεν αποτελούν ένα στιγμιαίο ξέσπασμα δυσαρέσκειας ούτε ένα στενό επαγγελματικό αίτημα.
Είναι μια βαθιά πολιτική πράξη. Μια πράξη άμυνας απέναντι σε ένα μοντέλο ανάπτυξης που αποσυνδέει την παραγωγή τροφής από τον άνθρωπο, τη γη και την κοινωνία και τη μετατρέπει σε πεδίο κερδοσκοπίας και ελέγχου από λίγα και ισχυρά οικονομικά κέντρα.
Η κοινωνία οφείλει να δει πέρα από τον κοινωνικό αυτοματισμό που καλλιεργείται συστηματικά: «δεν με αφορά», «μπλοκάρουν τους δρόμους», «πήραν επιδοτήσεις». Αυτές οι αφηγήσεις δεν είναι ουδέτερες. Λειτουργούν ως εργαλεία διάσπασης, ώστε να απομονωθεί ο αγρότης και να προχωρήσει ανενόχλητα η αναδιάρθρωση του αγροδιατροφικού τομέα προς όφελος των μεγάλων επιχειρηματικών συμφερόντων.
Τα τελευταία χρόνια, σε παγκόσμιο επίπεδο, συντελείται μια βίαιη ανακατανομή ισχύος στον αγροδιατροφικό τομέα. Η παραγωγή σπόρων, λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων, αλλά και η μεταποίηση και η εμπορία τροφίμων, συγκεντρώνονται στα χέρια ελάχιστων πολυεθνικών ομίλων. Λίγες εταιρείες καθορίζουν τις τιμές, τις ποιοτικές προδιαγραφές και τους όρους πρόσβασης στην αγορά. Ο αγρότης μετατρέπεται από παραγωγό σε εξαρτημένο κρίκο μιας αλυσίδας που δεν ελέγχει. Σε αυτή την κατεύθυνση κινείται και η Κοινή Αγροτική Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Παρά τη ρητορική περί βιωσιμότητας και πράσινης μετάβασης, στην πράξη ευνοεί τη συγκέντρωση γης και παραγωγής, ενισχύει τις μεγάλες εκμεταλλεύσεις και επιταχύνει τον αποκλεισμό των μικρομεσαίων αγροτών. Οι διεθνείς εμπορικές συμφωνίες, όπως η Mercosur, επιβαρύνουν περαιτέρω τη θέση του Ευρωπαίου παραγωγού, υπονομεύοντας την αγροτική αυτάρκεια και τη διατροφική ασφάλεια.
Οι εθνικές κυβερνήσεις φέρουν τεράστια πολιτική ευθύνη. Είτε από επιλογή είτε από αδυναμία, αποσύρονται από τον ρυθμιστικό τους ρόλο, αφήνοντας την αγορά να καθορίζει τα πάντα. Το κόστος παραγωγής αυξάνεται, οι δημόσιες υπηρεσίες υποβαθμίζονται ή ιδιωτικοποιούνται, ο επιστημονικός ρόλος των γεωτεχνικών απαξιώνεται και οι νέοι εγκαταλείπουν την ύπαιθρο. Παράλληλα, εντείνεται το φαινόμενο της «αρπαγής γης», με μεγάλες επιχειρήσεις να αποκτούν έλεγχο σε εκτάσεις και παραγωγή.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οι αγρότες δεν αγωνίζονται μόνο για το εισόδημά τους. Αγωνίζονται για το δικαίωμα της κοινωνίας να έχει πρόσβαση σε πραγματική τροφή και όχι σε πλήρως βιομηχανοποιημένα υποκατάστατα. Αγωνίζονται για τη διατροφική κυριαρχία, δηλαδή για το δικαίωμα των κοινωνιών να αποφασίζουν πώς, τι και από ποιους θα παράγεται η τροφή τους. Γιατί η κοινωνία πρέπει να σταθεί στο πλευρό των αγροτών
Η στήριξη των αγροτών δεν είναι πράξη φιλανθρωπίας. Είναι πράξη αυτοπροστασίας και δημοκρατικής ευθύνης. Πρώτον, χωρίς αγρότες δεν υπάρχει διατροφική ασφάλεια. Η εξάρτηση από εισαγόμενα τρόφιμα και από πολυεθνικές αλυσίδες παραγωγής καθιστά τις κοινωνίες ευάλωτες σε κρίσεις, πολέμους, πανδημίες και κερδοσκοπία. Δεύτερον, η εξαφάνιση των μικρομεσαίων αγροτών οδηγεί στην υποβάθμιση της ποιότητας της τροφής.
Η βιομηχανοποίηση δεν υπηρετεί τη διατροφική αξία, αλλά τη μαζική παραγωγή και το κέρδος. Τρίτον, η αγροτική παραγωγή συνδέεται άμεσα με την περιφερειακή ανάπτυξη, την απασχόληση και την κοινωνική συνοχή. Η εγκατάλειψη της υπαίθρου σημαίνει ερημοποίηση, ανισότητες και συγκέντρωση πληθυσμού και πλούτου σε λίγα αστικά κέντρα.
Τέταρτον, ο αγροτικός τομέας έχει τον μεγαλύτερο πολλαπλασιαστικό αντίκτυπο στην οικονομία. Κάθε ευρώ που επενδύεται στη γεωργία διαχέεται στην τοπική οικονομία, στη μεταποίηση, στο εμπόριο και στις υπηρεσίες. Πέμπτον, η υπεράσπιση των αγροτών είναι υπεράσπιση της δημοκρατίας.
Όταν ο έλεγχος της τροφής συγκεντρώνεται σε λίγα χέρια, περιορίζεται και η λαϊκή κυριαρχία. Η τροφή δεν είναι εμπόρευμα όπως όλα τα άλλα· είναι βασικό κοινωνικό αγαθό. Η ανάγκη για μια νέα πολιτική αγροτικής ανάπτυξης Απέναντι σε αυτές τις εξελίξεις, απαιτείται μια ριζικά διαφορετική αγροτική πολιτική. Ένας εθνικός στρατηγικός σχεδιασμός αγροτικής ανάπτυξης, με επίκεντρο τον άνθρωπο και τον τόπο, και όχι τα κέρδη των λίγων.
Μια τέτοια πολιτική οφείλει να βασίζεται:
• στην ενίσχυση της βιοποικιλότητας και της αειφορίας,
• στην ανάδειξη της τοπικότητας και της πολιτισμικής αξίας των προϊόντων,
• στη δημιουργία δημοπρατηρίων και δίκαιων αγορών,
• στη στήριξη υγιών και δημοκρατικών συνεταιρισμών,
• στην ουσιαστική ενίσχυση των νέων αγροτών,
• στη θεσμοθετημένη και διαρκή αγροτική εκπαίδευση.
Το σύνθημα «No farmers, No food, No future» δεν είναι ρητορικό σχήμα. Είναι πολιτική αλήθεια.
Οι αγρότες προειδοποιούν. Το ερώτημα είναι αν η κοινωνία θα ακούσει ή αν θα επιτρέψει να αποφασίσουν άλλοι για το τι θα τρώει και πώς θα ζει. Η επιλογή αυτή δεν αφορά μόνο τους αγρότες. Αφορά όλους μας.