Το Φαινόμενο της “Ελληνίδας Μάνας”

Σύμφωνα με μια ψυχολόγο, ονομαζόμενη Κτιστάκη Μαρία, η οποία διεξήγαγε σχετική έρευνα για το φαινόμενο της Ελληνίδας μάνας για το Πανεπιστήμιο Κρήτης αναλύει πως η Ελληνίδα μάνα λοιπόν δεν είναι μία, αλλά περιγράφεται με τέσσερις διαφορετικούς τύπους.

Διαβάστε τη συνέντευξη

Ερώτηση: Τι ακριβώς είναι το φαινόμενο «Ελληνίδα μάνα»;
Μαρία Κτιστάκη: Το φαινόμενο Ελληνίδα μάνα είναι κάτι που καθημερινά βιώνουμε στις σχέσεις μας, στις οικογένειές μας και σε πολλές άλλες εκφάνσεις της καθημερινότητάς μας. Εάν θέλουμε να μιλήσουμε με επιστημονικούς όρους, είναι σημαντικό να αναφέρω ότι έχει διεξαχθεί μια έρευνα στην Ελλάδα στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Αθηνών μέσα από την οποία διακρίνονται τέσσερις διαφορετικοί τύποι μητέρας: ο υποστηρικτικός, ο αυταρχικός, ο επιτρεπτικός και ο αυστηρός.

Ερώτηση: Στην Ελλάδα ή γενικά;
Μαρία Κτιστάκη: Οι περισσότερες έρευνες που διεξάγονται στο εξωτερικό εντοπίζουν τους τρεις πρώτους τύπους που προανέφερα. Ο τέταρτος τύπος, ο αυστηρός δηλαδή, είναι ένας επιπλέον τύπος που προέκυψε μέσα από τα ελληνικά δεδομένα.

Ερώτηση: Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του κάθε τύπου μητέρας;
Μαρία Κτιστάκη: Ο υποστηρικτικός τύπος μητέρας αντιπροσωπεύει τη μάνα που δίνει έμφαση στη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού της. Η υποστηρικτική μητέρα διατηρεί υψηλά επίπεδα προσδοκιών σε σχέση με την πρόοδο του παιδιού της, αλλά ταυτόχρονα ανταποκρίνεται και σε πολύ μεγάλο βαθμό στις ανάγκες που αυτό έχει.

Η αυταρχική μητέρα είναι πιο απόλυτη και κάθετη στην προσέγγισή της απέναντι στο παιδί. Διατηρεί επίσης πολύ υψηλά επίπεδα προσδοκιών σε σχέση με την εξέλιξη και την ανάπτυξη του παιδιού, αλλά δεν ανταποκρίνεται επαρκώς στις συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού της. Η αυταρχική μητέρα δεν κάνει διάλογο με το παιδί της και συχνά φτάνει στο σημείο να το χτυπήσει ή να ασκήσει σε αυτό σωματικές τιμωρίες προκειμένου να του επιβάλει πράγματα.

Μετά έχουμε τον αυστηρό τύπο μητέρας, που είναι ο τύπος αυτός που διαπιστώνεται ότι υπάρχει μόνο στην Ελλάδα και είναι συνδυασμός υποστηρικτικού και αυταρχικού τύπου. Η αυστηρή μητέρα ασκεί άμεσο έλεγχο στο παιδί της και θέτει ξεκάθαρα όρια στη συμπεριφορά του. Είναι δίκαιη, ενδιαφέρεται για τις επιθυμίες και ανάγκες του παιδιού της, προσαρμόζει τις προσδοκίες της ανάλογα με τις δυνατότητες του παιδιού, αλλά δεν είναι τόσο συναισθηματικά διαθέσιμη όσο η υποστηρικτική μητέρα.

Ο επιτρεπτικός τύπος μητέρας είναι η μητέρα που δεν θέτει όρια στη συμπεριφορά του παιδιού της. Είναι συναισθηματική διαθέσιμη αλλά όχι απόλυτα συντονισμένη με τις πραγματικές ανάγκες του παιδιού. Συνήθως είναι παραπάνω ελαστική και δεν καθοδηγεί το παιδί με τον κατάλληλο τρόπο. Αμελεί κάποια πράγματα. Μπορεί να ενδιαφέρεται για το παιδί, αλλά δεν είναι όσο οριοθετημένη θα έπρεπε.

Eρώτηση: Ποιος τύπος μητέρας εμφανίζεται περισσότερο στην Ελλάδα;
Μαρία Κτιστάκη: Οι Ελληνίδες μητέρες κρίνουν σε μεγαλύτερο βαθμό τον εαυτό τους ως υποστηρικτικό.

Ερώτηση: Αυτό ισχύει κιόλας;
Μαρία Κτιστάκη: Αυτό δεν ξέρουμε αν ισχύει ή όχι. Σίγουρα δεν ισχύει στον βαθμό στον οποίο φαίνεται. Με την έννοια ότι αν ρωτήσουμε κάποιον πώς συμπεριφέρεται στο παιδί του, υπάρχει πάντοτε η τάση να επιλέξει τις απαντήσεις που περιγράφουν το καλύτερο δυνατό μοντέλο συμπεριφοράς.

Ερώτηση: Από τα τέσσερα αυτά μοντέλα ποιο είναι το ιδανικό;
Μαρία Κτιστάκη: Το υποστηρικτικό μοντέλο. Συνδέεται με καλύτερα αποτελέσματα στον τομέα της συναισθηματικής λειτουργίας του παιδιού, με χαμηλότερα συμπτώματα άγχους, κατάθλιψης και διάφορων ψυχοσωματικών συμπτωμάτων. Είναι η μητέρα που είναι περισσότερο συντονισμένη στο παιδί αλλά έχει κι απαιτήσεις από αυτό. Είναι και οριοθετημένη και συντονισμένη.

Eρώτηση: Τι ρόλο παίζει ο πατέρας σε όλα αυτά;
Μαρία Κτιστάκη: Σε έρευνα που έχω διεξάγει στο Πανεπιστήμιο Κρήτης προκύπτει ότι ο τύπος του γονεϊκού στιλ που θα εκδηλώσει η μητέρα συνδέεται άμεσα με το πόσο καλή είναι η σχέση της μητέρας με τον σύζυγό της.
Όταν η μητέρα νιώθει ασφάλεια στη σχέση της με τον σύζυγο, όταν δηλαδή νιώθει ότι ικανοποιούνται οι ανάγκες της και μπορεί να ακουμπήσει σε αυτόν, τότε εύλογα ενισχύεται η ικανότητά της να είναι υποστηρικτική απέναντι στο παιδί της. Αντίθετα, όταν έχει άγχος για τη σχέση με τον σύζυγό της –κι όταν λέω άγχος εννοώ όταν δεν λαμβάνει την προσοχή και το ενδιαφέρον που θα ήθελε– τότε τείνει να γίνεται επιτρεπτική σε σχέση με το παιδί. Δηλαδή επικεντρώνεται τόσο πολύ στο να πασχίζει να αντλήσει σημαντικά πράγματα από τη συζυγική σχέση της, που αναγκαστικά παραμελεί το παιδί, γίνεται δηλαδή επιτρεπτική. Μετά έχουμε έναν τρίτο τύπο σχέσης μητέρα-πατέρα, στο πλαίσιο του οποίου η μητέρα νιώθει αποφυγή από τη σχέση, δηλαδή τείνει να αποφεύγει να συζητήσει σημαντικά θέματα που αφορούν τη σχέση τους ή τείνει να παραμελεί τις δικές της συναισθηματικές ανάγκες ή του συζύγου της. Σε αυτή την περίπτωση η τάση που διαμορφώνεται είναι να γίνεται περισσότερο αυταρχική σε σχέση με το παιδί. Ουσιαστικά όσο πιο λίγο ικανοποιεί τη συναισθηματική της ανάγκη μέσα από τη σχέση της κι όσο πιο πολύ απωθεί αυτή την ανάγκη τόσο περισσότερο δυσκολεύεται να διακρίνει τις συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού της, κι έτσι τείνει να είναι αυταρχική. Ακόμα κι αν το φροντίζει, το φροντίζει σε πρακτικά θέματα κι όσον αφορά την πρόοδό του σε καίριους τομείς της ανάπτυξης, αδυνατεί όμως να το στηρίξει σε συναισθηματικό επίπεδο.

Eρώτηση: Τι σχέση έχουν σήμερα στην Ελλάδα οι μαμάδες με τους γιους τους;

Μαρία Κτιστάκη: Από την εμπειρία μου μέσα από την ψυχοθεραπευτική δουλειά που κάνω έχω δει ότι λόγω της οικονομικής κρίσης και λόγω της αδιαφορίας που επικρατεί συχνά στις ερωτικές σχέσεις των ζευγαριών μετά την ηλικία των 50, μεγάλο μέρος μητέρων εναποθέτει την ικανοποίηση των προσωπικών συναισθηματικών αναγκών τους στη σχέση που διατηρούν με τον γιο τους. Αυτό σημαίνει ότι ένας σημαντικός αριθμός νέων αντρών, που δεν μπορούν μετά τις σπουδές τους να αποκατασταθούν οικονομικά και να διατηρήσουν δικό τους σπίτι, αναγκάζονται να μείνουν με τους γονείς τους. Αυτό βέβαια όσο αναπόφευκτο και αν είναι, δεν παύει να έχει τεράστιο κόστος στην προσωπική ζωή ενός νέου άντρα. Εξίσου μεγάλο είναι το αρνητικό κόστος και για τις δυναμικές που αναπτύσσονται μέσα σε όλη την οικογένεια, η οποία μοιάζει αναπόφευκτα σαν να «παλινδρομεί» σε προηγούμενα στάδια ανάπτυξης, όπου το παιδί χρειαζόταν τη μαμά για να του ετοιμάσει το φαγητό, να του πλύνει τα ρούχα κ.λπ. Συχνά βέβαια κανείς δεν διαμαρτύρεται γι’ αυτή την κατάσταση γιατί η μαμά «εκτονώνεται», ο γιος «βολεύεται», ο πατέρας βρίσκει την ησυχία του…

Ερώτηση: Και πώς είναι οι σχέσεις που έχουν οι μητέρες στην Ελλάδα με τις κόρες;
Μαρία Κτιστάκη: Παρόμοιες, αλλά δεν διατρέχουν τόσο έντονους «κινδύνους». Για καθόλου απλούς λόγους, που δεν είναι εύκολο να αναλυθούν στην παρούσα ερώτηση, οι κόρες βιώνουν λιγότερο συχνά «συγχωνευμένες» σχέσεις με τις μητέρες τους.

Αναπαράγονται διάφορες κλισέ ατάκες της Ελληνίδας μάνας: «παιδί μου, τη ζακέτα σου», «μάζεψε το δωμάτιο», «θα σπουδάσεις αυτό»…
Αυτό που συναντάω πιο συχνά είναι αυτό που ανέφερες με το δωμάτιο στην εφηβεία. Οι μητέρες συχνά διαμαρτύρονται ότι συμμαζεύουν και καθαρίζουν τα δωμάτια των παιδιών τους, λέγοντας «αν δεν το κάνω εγώ, δεν θα το κάνει αυτός». Η πραγματικότητα όμως είναι ότι πέρα από τη «ζημιά» που προκαλούν αυτές οι μητέρες στα παιδιά τους δείχνοντάς τους ότι τα θεωρούν ανίκανα να κάνουν κάτι τόσο απλό, τα παιδιά δεν έχουν λόγο να ασχοληθούν με το δωμάτιο επειδή είναι μια δουλειά που κάνουν εκείνες.

Και όλα αυτά τελικά πώς θα επιδράσουν στην ερωτική σχέση που θα κάνει ένα αγόρι;
Αρνητικά. Οι δυσκολίες που βιώνουμε στις ερωτικές σχέσεις σε πολύ μεγάλο βαθμό έχουν να κάνουν με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που αναπαράγουμε στη σχέση μας, τα οποία τα έχουμε μάθει από την πατρική μας οικογένεια. Δηλαδή, με μη συνειδητό τρόπο, όλοι έχουμε την τάση είτε να προσδοκούμε από τον σύντροφό μας αντίστοιχα πράγματα από αυτά που λαμβάναμε από τους γονείς μας είτε ακριβώς το αντίθετο μοτίβο από αυτό που βιώσαμε στη σχέση μας με αυτούς (εάν είμαστε σε θέση να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν μας ικανοποιούσε). Και στις δύο περιπτώσεις οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν για την ερωτική σχέση είναι πολύ μεγάλοι. Μόνο μέσα από εντατική δουλειά με έναν ψυχοθεραπευτή μπορεί κανείς να εξομαλύνει τα προβληματικά αυτά «μοτίβα».

Ένα είναι το σίγουρο….Ότι οι Ελληνίδες Μάνες είναι οι καλύτερες!