Όταν έπειτα από μια μεγάλη, κουραστική μέρα γεμάτη τρέξιμο (και αϋπνία) ο γιος σου κάνει ότι δεν σ’ ακούει, σου αντιμιλάει και γίνεται όσο πιο κακομαθημένος μπορεί να γίνει, απ’ το μυαλό σου περνούν χιλιάδες σκέψεις –για τις περισσότερες εκ των οποίων, μετά ντρέπεσαι. Καμιά φορά τα νεύρα θα χτυπήσουν κόκκινο, το μυαλό θα θολώσει και το παιδί θα τιμωρηθεί εν βρασμώ…..
Πρόκειται για ένα από τα λάθη που κάνουν οι γονείς, στην προσπάθειά τους να βάλουν όρια στα παιδιά. Κανείς δεν είπε ότι το να πειθαρχήσεις ένα τετράχρονο είναι εύκολη υπόθεση, γι’ αυτό κι εμείς συγκεντρώσαμε τα μοιραία λάθη των γονιών σ’ αυτόν τον τομέα.
Κατ’ αρχάς: Ο σκοπός της «τιμωρίας» είναι…
Ας το σκεφτούμε κατ’ αναλογία με τον θεσμό του κράτους και του σωφρονισμού: το σύστημα ποινών που ορίζει το κράτος στους παραβάτες του νόμου κατ’ αρχάς αντιστοιχεί με την αξία της παράβασής που διέπραξαν και, εν δευτέροις, έχει ως σκοπό το σωφρονισμό τους, δηλαδή την επαναφορά στον «σωστό τον δρόμο».
Σκοπός των ποινών είναι να νουθετήσουν και να βελτιώσουν τον παραβάτη –στην περίπτωσή μας, τον μικρό παραβάτη. Το ζητούμενο είναι να συσχετίσει το παιδί την κακή συμπεριφορά με τις αρνητικές της συνέπειες και να μάθει να ξεχωρίζει το λάθος από το σωστό.
Αν σκοπός του σωφρονισμού ήταν η εκδίκηση, τότε όλοι οι κλέφτες θα απαγχονίζονταν.
Αν σκοπός της πειθαρχίας ήταν η εκτόνωση, τότε όλα τα ζωηρά παιδιά θα ξυλοκοπούνταν.
Μέγα λάθος #1: H τιμωρία ως εκδίκηση
Εφόσον, λοιπόν, η τιμωρία (η πάσης φύσης τιμωρία) είναι ένα μέσο νουθεσίας και βελτίωσης, όταν δεν έχει στόχο να διδάξει είναι απλά ένα μέσο εκδίκησης κι εκτόνωσης. Μια σκληρή τιμωρία που επιβάλλεται όταν οι τόνοι έχουν ανέβει και τα νεύρα έχουν χτυπήσει κόκκινο, λειτουργεί μόνο ταπεινωτικά και καταφέρνει να κάνει το παιδί να φοβηθεί και τον γονιό να «αδειάσει» από νεύρα.
Μέγα λάθος #2: Υπερβολική σκληρότητα
Μερικές φορές, ο γονιός φτάνει στα όριά του και, έχοντας συσσωρεύσει θυμό κι εκνευρισμό, εκρήγνυται σε καταστάσεις που δεν «σηκώνουν» έκρηξη. Η εκάστοτε επίπτωση που επιβάλλουμε στα παιδιά για μια «κακή» τους πράξη πρέπει να είναι ανάλογη της πράξης αυτής, αλλιώς δεν θα μπορέσει να γίνει κατανοητό το λάθος και η σημασία του. Αν ο γονιός αντιδράσει, για παράδειγμα, με τον ίδιο τρόπο σε μια τυχαία ζημιά του παιδιού και σε μια ανάρμοστη συμπεριφορά απέναντι σε ένα άλλο παιδί, τότε αποτυγχάνει να περάσει το μήνυμα που θέλει και εξισώνει στο μυαλό τους παιδιού τις δυσάρεστες πράξεις με τις απαράδεκτες.
Για την αναποτελεσματικότητα τέτοιων πρακτικών μιλήσαμε και προηγουμένως: η χρήση βίας, δεν πρόκειται να διδάξει τη διαφορά του σωστού από το λάθος, άρα δεν είναι χρήσιμη, είναι απλά εκτονωτική. Το μόνο που επιτυγχάνει η χρήση βίας ως τιμωρία, είναι να καλλιεργήσει φόβο και σύγχυση στην ψυχή και το μυαλό του παιδιού, να εκτοξεύσει την ανασφάλειά του και να ενεργοποιήσει αυτοματισμούς επιθετικότητας ή (αντιστρόφως) υποταγής.
Μέγα λάθος #4: Ασυνέπεια
«Όποιος δεν τρώει το φαγητό του, δεν βλέπει παιδικό.»: Αν πρόκειται να χρησιμοποιήσετε την «τιμωρία» της στέρησης κάποιου δικαιώματος, να είστε αποφασισμένοι πριν το ανακοινώσετε, αλλιώς θα πέσετε σε παγίδα. Τα παιδιά χρειάζονται συνέπεια και συστηματικότητα για να μπορούν να προβλέψουν τις αντιδράσεις σας, να σταθμίσουν τις συμπεριφορές τους και, τελικά, να τους γίνει βίωμα το τι είναι λάθος και τι σωστό.
Ταυτόχρονα, αν τη μία μέρα η «ανυπακοή» σημαίνει τιμωρία και την άλλη δεν σημαίνει απολύτως τίποτα, το παιδί δεν μαθαίνει να λειτουργεί μέσα σε όρια και κανόνες και νιώθει το περιβάλλον και τους γονείς τους ασταθείς κι αδύναμους. Αν πραγματικά χρειάζεται να επιβάλλετε κάποιον περιορισμό ή να στερήσετε ένα προνόμιο για να πειθαρχήσετε το παιδί, κάντε το με αποφασιστικότητα και σταθερότητα, αλλιώς θα είναι σαν να μην το κάνατε ποτέ.
Μέγα λάθος #5: Έλλειψη εξηγήσεων
Το ζητούμενο είναι το παιδί να μάθει κάτι από αυτή τη διαδικασία, επομένως το κλειδί της πειθαρχίας (που αποσκοπεί σε κάτι ουσιαστικότερο απ’ το να μη μας ενοχλεί), είναι να εστιάσουμε στις δεξιότητες, τις αρχές και τα πρότυπα που επιθυμούμε να προσεγγίσει το παιδί μέσα από την «τιμωρία». Είναι, λοιπόν, απαραίτητο να εξηγήσουμε κάθε φορά, όταν θα είμαστε όλοι ήρεμοι, ποιο ήταν το λάθος, γιατί είναι σημαντικό να μην επαναληφθεί και ποιος είναι ο κανόνας της μαμάς και του μπαμπά.
Δεν υπάρχει μαγική συνταγή που θα εξαφανίσει δια μαγείας τα προβλήματα και θα μεταμορφώσει τη συμπεριφορά των παιδιών σε αγγελική. Σε έναν ιδανικό κόσμο η τιμωρία θα ήταν ένας όρος άχρηστος, όμως επειδή συχνά καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε παιδιά-αγριμάκια, ας βάλουμε στη ζωή μας την ψυχραιμία αφενός και τη σκέψη ότι νόημα έχει μια ποινή που κάτι διδάσκει.