Ο πόλεμος δεν ματώνει μόνο τα σώματα των ανθρώπων. Χαλάει και τις ψυχές. Τις σαπίζει στην ανέχεια,στον φόβο και στην υποψία.
(Θωμάς Ψύρρας, Τι απομένει απ’ τη φωτιά)
**Γράφει ο Γιάννης Πανούσης
Η αιματηρή σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας αποδεικνύει ότι η μεταπολεμική κουλτούρα της υπέρβασης των όποιων διακρατικών διαφορών ,μέσω των διαδικασιών ειρηνικής συναίνεσης του διεθνούς δικαίου, αλλά και του σεβασμού στις διαχρονικές και πανανθρώπινες αξίες ,δεν φαίνεται να είναι σήμερα συμβατή με τις νεογεωπολιτικές φιλοδοξίες ορισμένων ισχυρών κρατών.
Ο ΟΗΕ αν και είχε κηρύξει το έτος 2000 ως «Διεθνή χρονιά για τον πολιτισμό της ειρήνης» όχι μόνον απέτυχε στη διαχείριση της τότε κρίσης[και του πάντοτε εκκρεμούς Κυπριακού],αλλά και τώρα δείχνει αδύναμος κι αμήχανος να σταθεί εμπόδιο στους βομβαρδισμούς αμάχων.
.
1.Επειδή η διαφύλαξη της ειρήνης πρέπει να κατοχυρωθεί ως πολιτισμικό κεκτημένο,οφείλουμε,ως έλληνες κι ως ευρωπαίοι, να διαχειριστούμε τις 7 πληγές του πολέμου ,αξιακά κι αποτελεσματικά,προς όφελος των επόμενων γενεών:
Πληγή 1η: Η διαπλοκή του πολέμου δεν αφορά μόνο τους στρατιωτικούς. Σ’ αυτό τον εσμό συμμετέχουν ισότιμα (δια πράξεων ή παραλείψεων] οι επιστήμονες, οι πολιτικοί, οι διανοούμενοι και οι άνθρωποι των Media.
Πληγή 2η: Ούτε η ελευθερία ούτε οι (επιμέρους) ελευθερίες έχουν νόημα (και το χειρότερο: συχνά συμπληρώνουν τη βία) αν δεν υπερασπιζόμαστε τους ελεύθερους ανθρώπους. Το σλόγκαν (και κατ’ άλλους το δόγμα): ή είσαι μ’ εμάς ή είσαι «αναλώσιμος» καταργεί στην πράξη τον ελεύθερο άνθρωπο
Πληγή 3η: Η «δαιμονοποίηση» του Άλλου, οι άξονες Καλού-Κακού, τα πολιτισμικά στερεότυπα (και οι προκαταλήψεις) των συγκρούσεων, ο χακί ανθρωπισμός, η κατευθυνόμενη βοήθεια σε όσους συνεργάζονται διαβρώνουν τον οικουμενισμό του πανανθρώπινου γένους.
Πληγή 4η: Η παγκοσμιοποίηση του φόβου και της ανασφάλειας σηματοδοτεί γενίκευση ενός αισθήματος αβοηθησίας ότι δηλαδή ζούμε στον αιώνα της διακινδύνευσης και όχι της ευημερίας και της προόδου.
Πληγή 5η: Η εικονοποίηση των μαχών, η απευθείας μετάδοση των επιχειρήσεων, οι τηλεοπτικές υπερπαραγωγές με κομπάρσους τα αθώα θύματα (κυρίως παιδιά), η απενοχοποίηση του ευρωπαίου τηλεθεατή (ότι παρακολουθεί μια πολεμική σειρά στην οποία ο ίδιος δεν πυροβολεί) δίνει στη «δημοκρατία της πολυθρόνας και των κουμπιών» μια διάσταση video game και μια ψευδαίσθηση ότι μπορείς οποιαδήποτε στιγμή να γυρίσεις το μοχλό και να σταματήσει/ τελειώσει το έργο.
Πληγή 6η: Η δολοφονική εκτέλεση της αλήθειας στο βωμό της προπαγάνδας, η παραμόρφωση της πραγματικότητας (δικαιϊκού/ ιστορικού κεκτημένου) στο όνομα της καπηλείας μύθων και φημών,μετατρέπουν τον πόλεμο σε ψευδο-ιδεολογία.
Πληγή 7η: Δεν είμαστε πλέον όλοι «αδέλφια»,ότι κι αν ισχυρίστηκαν οι υπερασπιστές της παγκοσμιοποίησης. Από τη στιγμή που εμφανίζεται ένας και μόνο να θέλει να καθορίσει τη μοίρα των ανθρώπων και της ανθρωπότητας ο κανόνας του παιχνιδιού της επιβίωσης αλλάζει. Κι αυτή η αλλαγή δεν είναι εκ των προτέρων γνωστό σε τι θα καταλήξει.
Το γεγονός ότι σήμερα δεν γίνονται σεβαστά, όχι μόνο τα ανθρώπινα δικαιώματα σε περίοδο Ειρήνης, αλλά ούτε το ανθρωπιστικό δίκαιο σε περίοδο πολέμου, αλλά οδηγούμαστε σε «μανιχαϊκούς πολέμους» (με γενικευμένη, μέχρι τελικής πτώσεως και άνευ όρων, σύγκρουση), πρέπει να μας προβληματίσει ως ανθρώπινα όντα κι όχι ως κομματικοπολιτικά κινούμενα.
2.Αν η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην ιδεολογία και την πραγματικότητα,το δόγμα και την ανα/θεώρηση,τη θεο-λογική Δευτέρα Παρουσία καΙ το ‘επαναστατικό’ προτσές είναι δυσδιάκριτη,φοβάμαι ότι το ίδιο συμβαίνει με τον Πόλεμο και την Ειρήνη,τον [κρυφό] Νεο-ολοκληρωτισμό και τη[λαβωμένη] Δημοκρατία.Για πολλούς τα ‘πάντα όλα της Βίας’ δεν προσεγγίζονται με βάση το Δίκαιο και τους θεσμούς αλλά αξιολογούνται σύμφωνα με την οπτική γωνία στην οποία στέκονται και τα βλέπουν να συμβαίνουν.Μερικοί τραμπ-αλίζονται μεταξύ του συμφέροντος Κακού και του μη-αρεστού Καλού,άλλοι ισχυρίζονται ότι βρίσκονται στο πλευρό της ελευθερίας των λαών[χωρίς να ορίζουν το ακριβές περιεχόμενο αυτής της ελευθερίας],ενώ κάποιοι τάσσονται υπέρ της ζωής του ανθρώπου[χωρίς πάλι να ξεκαθαρίζουν αν πρόκειται για τον ‘σκλάβο-άνθρωπο’,για τον έμφοβο Κυρ Παντελή ή για τον αλήστου μνήμης ‘νέο άνθρωπο’ που θα κατασκεύαζαν στο παρελθόν οι ‘απελευθερωτές των λαών’].Εκείνοι δε που δηλώνουν ότι κινούνται στη σωστή πλευρά της Ιστορίας συνήθως δεν διαθέτουν ούτε την υπομονή να περιμένουν ‘που θα κάτσει στο τέλος η μπίλια της Ιστορίας’,ούτε το θάρρος να παραδεχτούν ότι λάθεψαν στις προβλέψεις τους ,όταν η Ιστορία τους γυρίσει την πλάτη.
Πρέπει κάποτε ,ως Ανθρωπότητα,να συμφωνήσουμε ότι η Βαρβαρότητα δεν έχει οικόσημο ή κομματικό σύμβολο ,γι’αυτό και η ανοχή στη Βία δεν έχει χρώμα.Ο άδικος,απρόκλητος,αιματηρός πόλεμος δεν μπορεί να στηρίζεται σε επιχειρήματα ηθικού σχετικισμού κινήτρων και σκοπών ή να επικαλείται ιστορικούς συμψηφισμούς.Από την άλλη οι ψευταλήθειες των ΜΜΕ δεν νομιμοποιούν την εσωτερική προπαγάνδα [για μικροκομματικά οφέλη],ούτε η βία των άλλων να συντηρεί το πάγιο μεταπολιτευτικό μας διχαστικό σύνδρομο.Εκείνοι σκοτώνονται από βόμβες κι εμείς ‘σκοτώνουμε’ την εθνική μας ενότητα[στο όνομα των διαφορετικών αναλύσεων της κρίσιμης παγκόσμιας κατάστασης των κοινών κινδύνων].Φαίνεται ότι για το ελληνικό πολιτικό σύστημα δεν έχει τόση σημασία ‘το ποιός έχει το δίκιο με το μέρος του’,όσο με ‘το ποιανού το μέρος είμαστε διαχρονικά κι ενγένει’.Αυτό το βάναυσο παιχνίδι εντυπώσεων κι απαράδεκτου επικοινωνισμού συνοδεύεται κι από ανεύθυνους παρόχους,οι οποίοι αδιαφορούν για το ηθικοαξιακό δηλητήριο που διοχετεύουν για να δημιουργήσουν εύπιστους οπαδούς κι όχι ενημερωμένους πολίτες.Από τον λα’ι’κισμό της οικονομικής κρίσης στον λα’ι’κισμό των πολεμικών ανταπο-κρίσεων μιάς δημοσκόπησης δρόμος.
Νομίζω ότι έχουμε φτάσει στα όρια της παλαιο-κομματικής εποχής,όπου ο παρασιτικός/χυδαίος οικονομισμός συγκατοικούσε αρμονικά με τον άκρατο τεχνο/κρατισμό,με τους οργανικούς διανοούμενους να κινούνται ένθεν/κακείθεν.Μολονότι ορισμένοι εξορκίζουν τις δογματικές άκαμπτες προσεγγίσεις,οι δηλώσεις’’ναι μεν αλλά…επειδή και διότι..εάν κι εφόσον’’θέτουν εκ νέου το ερώτημα αν στην Ελλάδα η διανοητική αποσταλινοποίηση έχει ολοκληρωθεί[ή μήπως ψάχνει ευκαιρίες για να εκδηλωθεί;]
Όσο εξακολουθούμε αντί να ερμηνεύουμε με πραγματικά εργαλεία και με καθαρό μάτι τα διεθνή/πολιτικά/κοινωνικά φαινόμενα αλλά προτιμάμε να τα ‘καπελώνουμε’ με βάση προ’υ’π’αρχουσες ρετσέτες,όσο οι ηγεσίες των κομμάτων δεν συνειδητοποιούν ότι δεν καθοδηγούν[με τακτικισμούς] τους δημοσκόπους αλλά ενημερώνουν ορθά τον τρομαγμένο λαό,όσο ο οπορτουνισμός και ο εξτρεμισμός αλληλοκατηγορούνται συνεργαζόμενοι,όσο οι αδογματιστοι πολιτικοί φορείς αργούν να εμφανιστούν,το μετα-πολεμικό μέλλον της χώρας[σ’έναν πλανήτη που θα ανασυγκροτείται σε μη-γνωστή βάση αξιών]δεν μοιάζει ευοίωνο.
Οι καινούργιες αναζωογονητικές ιδέες δεν πρέπει ν’ακολουθήσουν την παλαιά αποτυχημένη συνταγή’της ιδεαλιστικής ιδεολογίας κάποιας θνησιγενούς μεγάλης Ιδέας’,δεν πρέπει να υιοθετηθούν νέοι μύθοι ενός ιδιότυπου ‘ανθρωπισμού με το κομμάτι’ [για λα’ι’κή κατανάλωση].
3.Δεν γνωρίζω ποιά[εγκληματο-λογική] ερμηνεία θα έδιναν ο Θουκιδίδης,ο Κλαούζεβιτς ή ο πιο σύγχρονος Π.Κονδύλης για τον πόλεμο/εισβολή/κατοχή στη σημερινή αιματηρή[διπολική;] σύγκρουση Ρωσίας/Ουκρανίας.
Σε τέτοιες τραγικές καταστάσεις,πέραν των διαπραττόμενων εγκλημάτων πολέμου,τα οποία ενώ έχουν με ακρίβεια προσδιοριστεί συνήθως δεν τιμωρούνται οι δράστες,τελούνται και άλλες πράξεις- παραβάσεις του κοινού ποινικού δικαίου[βιασμοί,ληστείες κλπ].Το ερώτημα που τίθεται συνεπώς είναι αν ο πόλεμος γεννάει ή αναδεικνύει βάρβαρα φονικά ένστικτα των αντιμαχόμενων[ιδίως των κατακτητών],τα οποία αγνοούσαν και οι ίδιοι εν καιρώ ειρήνης.
Απάντηση ίσως να μπορεί να δώσει η Εγκληματολογία του Πολέμου[Criminology of War],η οποία από τη μία διερευνά την ακραία πολιτικο-ιδεολογική [;]βία,τη διακινδύνευση πολιτιστικών αγαθών της Ανθρωπότητας και την καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων των πολιτών κι από την άλλη επιχειρεί να χαράξει την κόκκινη γραμμή ανάμεσα στον από έξω ένοπλο αγώνα και τη συναφή προς τα μέσα εγκληματικότητα.Όσο κι αν φαίνεται ασύμβατο πολλοί στρατιώτες εγκληματούν κατά τη διάρκεια των μαχών και πολλοί πολίτες εγκληματούν μετά τη λήξη του πολέμου.Έτσι οι νέες και πολλαπλές θυματοποιήσεις που προκάλεσε ο πόλεμος[σε γυναίκες,παιδιά,άτομα με αναπηρία κλπ]από πρώιμους εγκληματίες συνοδεύονται συχνά κι από βιαιότητες των όψιμων βετεράνων, που επιστρέφοντας από τα πεδία της μάχης, ‘εκδικούνται’ τις τραυματικές μνήμες τους σκορπώντας το θάνατο επί ενόχων κι αθώων.
Η ‘άσκηση/συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα’ εξετάζεται από τη Στρατιωτική Κοινωνιολογία,την Πολιτική επιστήμη και το Διεθνές Δίκαιο,όμως η Εγκληματολογία οφείλει να εντοπίσει τους καινούργιους εγκληματογόνους παράγοντες που ξεπηδάνε όχι μόνον κατά τη διάρκεια του πολέμου αλλά και μετά το πέρας του.Τ’ανθρωπολογικά και εθνολογικά χαρακτηριστικά της εγκληματικότητας του πολέμου μεταφέρονται και στην επόμενη μέρα ,κρυπτόμενα πίσω από μία Πολιτισμική Εγκληματολογία,η οποία αναζητεί μέσα στα Κρατικά εγκλήματα[State crimes] τη ρίζα της μετα-πολεμικής εγκληματικής ατμόσφαιρας.Ο πόλεμος ‘νομιμοποίησε’ τους φόνους,την ποινή του θανάτου για τους λιποτάκτες,τις μαζικές καταστροφές μνημείων και οι μετά την ανακωχή ‘πολιτισμικοί πόλεμοι’ δικαιολογούν κι αυτοί με τη σειρά τους διώξεις και αποκλεισμούς.Το φονικό Κράτος[the killing State] μετά τη λήξη του πολέμου συνήθως στρατιωτικοποιείται[militarized State],ενισχύει μυστικές υπηρεσίες και αστυνομικές δυνάμεις και θέτει σε κίνδυνο θεμελιώδεις αρχές της Δημοκρατίας.Οι ‘πόλεμοι’ με τους εξωτερικούς εχθρούς,τους επιβουλευόμενους την εθνική ακεραιότητα μπαίνουν από το παράθυρο στη δημόσια/πολιτική ζωή ορίζοντας , κατά παράβαση διατάξεων του Κράτους δικαίου ,τους εσωτερικούς εχθρούς της κοινωνικοπολιτικής αποσταθεροποίησης.Για ν’αποφευχθεί κάτι τέτοιο πρέπει η Ειρηνοποιός Εγκληματολογία[Peacemaking Criminology] να κατισχύσει της Πολεμοχαρούς Εγκληματολογίας[Warmaking Criminology]και μέσω μιάς Επανορθωτικής /Αποκαταστατικής δικαιοσύνης να προλάβει [κι αν μπορέσει ν’αποτρέψει] την Εκδικητική δικαιοσύνη κατά παντός νέου μεταπολεμικού εχθρού.
Ο κίνδυνος να τελειώσει ο πόλεμος αλλά να μας μείνει η βία είναι παρών και κρίσιμος.
Γι’αυτό η επούλωση των πληγών στην περίοδο της the day after ,για το γενικότερο καλό της Ανθρωπότητας,δεν πρέπει να γίνει με βάση το δίκοπο δίλημμα’’με ποιούς ήσουνα;’’αλλά με μία συνολική ανθρωπιστική προσέγγιση σύμφωνα με τις πάγιες αρχές του Διεθνούς δικαίου και του Πολιτισμού της Ειρήνης.