- Η Λίμνη Βουλιαγμένη είναι λιμνοθάλασσα που βρίσκεται 16 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Λουτρακίου, πολύ κοντά στην περιοχή του αρχαιολογικού χώρου του Ηραίου και στον οικισμό Περαχώρα.
Έχει μέγιστο μήκος 2 χλμ. και μέγιστο πλάτος περίπου 1 χλμ. Το βάθος της δεν υπερβαίνει τα 40 μέτρα. Διαθέτει παραλία με άμμο εν αντιθέσει με την παραλία του Λουτρακίου.Επικοινωνεί με τα νερά του Κορινθιακού κόλπου από ένα πολύ στενό κανάλι που το πλάτος του δεν υπερβαίνει τα 6 μέτρα.
Στην αρχαιότητα ονομαζόταν Εσχατιώτις αλλά και Γοργωπίς, όνομα που πήρε από την Γόργη κόρη του Μεγαρέα που πνίγηκε στην λίμνη. Στην περιοχή κοντά στο στενό κανάλι της λίμνης έχουν εντοπιστεί ίχνη ανθρώπινης εγκατάστασης της πρωτοελλαδικής περιόδου, δείγμα ότι η περιοχή κατοικείται από την 3η χιλιετία π.Χ.
Το Ηραίο Περαχώρας
Το Ηραίο Περαχώρας βρίσκεται στη χερσόνησο της Περαχώρας, στα βόρεια του Κορινθιακού κόλπου, στο δυτικό άκρο της οροσειράς των Γερανείων.
Ο τόπος ονομαζόταν Ηραίο από την αρχαιότητα λόγω του ιερού αφιερωμένου στην Ήρα που βρίσκεται στο ακρωτήριο. Το σύγχρονο όνομα της περιοχής της Περαχώρας προέρχεται από το αρχαίο τοπωνύμιο ‘Πειραίο’ ή ‘Περαία’. ‘Περαία’ είναι η συντόμευση της φράσης ‘περαία γη’ και σημαίνει η ‘απέναντι’ γη, ο τόπος πέρα από την θάλασσα, το όνομα χρησιμοποιήθηκε πιθανόν διότι το ακρωτήριο βρίσκεται απέναντι από την χώρα της Κορίνθου. Μεταξύ του Ηραίου και της Περαχώρας, βρίσκεται η λίμνη Βουλιαγμένη, η οποία στην αρχαιότητα ονομαζόταν Εσχατιώτης (αναφορά στην απομακρυσμένη γεωγραφική θέση της πάνω στο ακρωτήριο).
Έρευνες
Η Βρετανική Σχολή Αθήνας πραγματοποίησε συστηματικές ανασκαφές στο Ηραίο, την περίοδο 1930-1933 υπό την επίβλεψη του H. Payne και το 1938-1939 υπό τον T. Dunbabin. Ενώ ο T.Tomlinson ανέλαβε την διεύθυνση των ερευνών κατά τις δεκαετίες ’60 εώς ’80. Ο Κίσσας, σε δημοσίευση του 2013 αναφέρει έργα ανάδειξης μεγάλης κλίμακας για το Ηραίο
Νομικό πλαίσιο
Το ακρωτήριο του Ηραίου έχει αναγνωριστεί και προστατεύεται ως αρχαιολογικός χώρος βάσει των υπουργικών αποφάσεων :
ΥΑ 10774/16-8-1962, ΦΕΚ 305/Β/30-8-1962[11]
ΥΑ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/29961/1543/9-7-1991, ΦΕΚ 589/Β/29-7-1991[12]
Ο αρχαιολογικός χώρος του Ηραίου Περαχώρας
- 1. δυτική αυλή
- 2. ρωμαϊκή αγροικία
- 3. αρχαϊκός ναός
- 4. ιερό της Ήρας Άκραιας και Λιμενίας
- 5. βωμός
- 6. στοά
- 7. αψιφωτή δεξαμενή
- 8. “εστιατόριον”
- 9. υδραυλικά έργα
- 10. “ιερή δεξαμενή”
- 11. κτίριο της Εστίας (παλιά θεωρούταν ως το ιερό της Ήρας Λιμενίας)
- 12. “μνημειώδες κλιμακοστάσιο”
- 13. μοντέρνa προβλήτα
- 14. Ναός του Α.Ιωάννη
- 15. Σύγχρονες διαμορφώσεις
Ο αρχαιολογικός χώρος
Ο αρχαιολογικός χώρος του Ηραίου περιλαμβάνει τα παρακάτω κτίσματα και χώρους:
H “δυτική αυλή” (6ος αι. π.Κ.Χ.). Το κτίριο βρίσκεται δυτικά του μικρού κόλπου και πιθανότατα ο χώρος ήταν μερικώς στεγασμένος. Στον ίδιο χώρο κατά τη ρωμαϊκή εποχή θα ανεγερθεί αγροικία (villa romana). Η ρωμαϊκή κατοικία ήταν ένα επιμήκες κτίσμα με 5 διαδοχικά δωμάτια (μεταξύ των οποίων: μαγειρείο, ελαιοτριβείο και αποθηκευτικοί χώροι). Το κτίσμα εξετάστηκε, αποτυπώθηκε και τελικά απομακρύνθηκε ολοκληρωτικά κατά τη διάρκεια των ανασκαφικών εργασιών υπό τον Payne. Σώζονται ακόμα κάποιες φωτογραφίες του κτιρίου στις δημοσιεύσεις των εργασιών υπό τον Payne.
Το ιερό της Ήρας (Άκραιας και Λιμένιας) (τέλη του 6ου αι.π.Κ.Χ.). Πρόκειται για το κτίριο του οποίου τμήματα είναι ακόμη ορατά στον αρχαιολογικό χώρο. Το κτίσμα παρουσιάζει μετασκευές κατά τον 4ο αι. π.Κ.Χ. Το νότιο τμήμα του έχει καταστραφεί σχεδόν ολοσχερώς. Σε αυτό το σημείο εντοπίστηκε νεότερη ασβεστοκάμινος (πρόκειται για το ημικυκλικό ίχνος καύσης στα νότια του ναού).
Ο αρχαϊκός ναός. Πρόκειται για το πρώτο λατρευτικό κτίσμα του χώρου και χρονολογείται στην Γεωμετρική περίοδο.Το κτίσμα καταστράφηκε, πιθανόν από σεισμό κατά την Αρχαϊκή Περίοδο.
Ο βωμός. Το κτίσμα ανεγείρεται την ίδια περίοδο με το αρχαϊκό Ιερό της Ήρας (6ος αι. π.Κ.Χ. ) και γίνεται η προσθήκη περιμετρικής κιονοστοιχίας κατά τον 4ο αι. π.Κ.Χ. ( ταυτόχρονα με την ανέγερση της Στοάς)
Η “στοά”. Το κτίριο βρίσκεται ανατολικά του μικρού κόλπου και σχηματίζει ένα Γ. Υψωνόταν σε δύο ορόφους, οι κίονες του ισογείου ήταν δωρικού ρυθμού και του ορόφου ιωνικοί ημικίονες. Η κατασκευή αποδίδεται στον Δημήτριο τον Πολιορκητή (4ος αι. π.Κ.Χ.) και ίσως να συνδέεται με την πιθανή καταστροφή της Δυτικής Αυλής από τον Αγησίλαο (390 π.Κ.Χ.) , ενώ η παρουσία από πολλά ίχνη καύσης οδηγούν τους ερευνητές στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για καταστροφή από πυρκαγιά κατά την ρωμαϊκή εισβολή του 146 π.Κ.Χ.
Η αψιδωτή δεξαμενή (6ος αι.π.Κ.Χ.). Το κτίσμα σώζεται σε πολύ καλό βαθμό και είναι πιθανότατα σύγχρονο του ναού της Ήρας Ακραίας.
Τα υδραυλικά έργα. Κατασκευές που αφορούν κανάλια και άλλες δεξαμενές, που δημιουργούν ένα δίκτυο στην ευρύτερη περιοχή.
Το “εστιατόριο”. Το κτίριο περιλαμβάνει δύο κύριους χώρους και έναν προθάλαμο. Τα δύο δωμάτια είναι ισομεγέθη και ήταν χώροι εστίασης που περιλάμβαναν 11 κλίνες το καθένα (σημειώνεται ότι τέτοιου είδους κτίσματα προορίζονταν μόνο για τα πιο εξέχοντα μέλη της κοινωνίας).
Η “ιερή δεξαμενή”. Το συγκεκριμένο σημείο ονομάστηκε έτσι λόγω του μεγάλου όγκου κινητών ευρημάτων λατρευτικού χαρακτήρα (αφιερώματα). Παρόλα αυτά το σημείο αφορά μικρή τεχνητή δεξαμενή για τη συγκέντρωση όμβριων υδάτων και γι’ αυτό οι ερευνητές αφήνουν ανοιχτό το ενδεχόμενο της εναπόθεσης από φυσικά αίτια (τα ευρήματα να προέρχονται από το κτίριο της Εστίας –που βρίσκεται κάποια μέτρα πιο ανατολικά– και να έχουν παρασυρθεί από τα νερά της βροχής). Έχει υπάρξει προσπάθεια να συνδεθεί το συγκεκριμένο σημείο εναπόθεσης με μαντικές τελετουργίες οι οποίες αναφέρονται από τον Στράβωνα, παρόλα αυτά η συστηματική εναπόθεση λατρευτικού και τελετουργικού χαρακτήρα υλικού στο συγκεκριμένο σημείο δεν έχει ακόμα υποστηριχθεί ικανοποιητικά.
Το “μνημειώδες κλιμακοστάσιο” . Οδηγούσε στα ανώτερα επίπεδα του χώρου του Ηραίου.
Το κτίριο της Εστίας. Αρχικά το κτίριο είχε ερμηνευτεί ως το Ιερό της Ήρας Λιμενίας (σε παλαιότερες δημοσιεύσεις προτεινόταν ότι το κτίριο λειτουργούσε ως ναός μετά την κατάρρευση του γεωμετρικού ναού και πριν την κατασκευή του αρχαϊκού ) και χρονολογείται στον 7ο αι. π.Κ.Χ. ενώ παραμένει σε χρήση μέχρι τον 5ο αι.π.Κ.Χ., οπότε πιθανώς καταστράφηκε από κάποια φυσική καταστροφή.
Η κυκλική δεξαμενή. Βρίσκεται 200μ ανατολικά του κτιρίου της Εστίας και πιθανολογείται ότι πρόκειται για το κτίσμα στο οποίο αναφέρεται ο Ξενοφών, ο οποίος παρουσιάζει τον Αγησίλαο καθισμένο πάνω σε μία κυκλική κατασκευή ενώ επιθεωρεί την μετακίνηση λάφυρων και αιχμαλώτων κατά το 390 π.Κ.Χ.
Τα οχυροματικά τείχη. Τμήματά τους είναι ορατά κυρίως στα πιο μεγάλα υψόμετρα του ακρωτηρίου και γύρω από τον σύγχρονο φάρο.
Το “λιμάνι”. Ο χώρος του Ηραίου έπρεπε να είχε κάποιο είδος θαλάσσιας πρόσβασης, δεδομένων των αρχαίων αναφορών και της επίκλησης της Ήρας “Λιμενίας”. Ο μικρός κόλπος μπροστά από τον αρχαιολογικό χώρο έχει προταθεί ως πιθανή λιμενική πρόσβαση από τον Blackman ενώ ο Payne πρότεινε την πιθανότητα να χρησιμοποιούνταν και η ακτή μπροστά από τη λίμνη Βουλιαγμένης.
Ιστορία
Δεν γνωρίζουμε πολλά για το προϊστορικό Ηραίο -και κυρίως για την περίοδο πριν τον 8ο αι. π.Κ.Χ.- λόγω έλλειψης γραπτών αναφορών. Στην ευρύτερη περιοχή της Περαχώρας και της λίμνης Βουλιαγμένης, τα αρχαιότερα ευρήματα που έχουν ανακαλυφθεί χρονολογούνται στην Ελλαδική και Μυκηναϊκή περίοδο. Από τις ελάχιστες αρχαίες αναφορές στο Ηραίο Περαχώρας, η πιο εκτενής είναι αυτή του Ξενοφώντα στο εδάφιο σχετικά με τον πόλεμο της Κορίνθου (391-390 π.Κ.Χ). Ο Ξενοφών επίσης κάνει αναφορά στην κτηνοτροφία της περιοχής της Περαχώρας. Ο Πλούταρχος (ο οποίος έζησε τον 1ο αι. π.Κ.Χ.) αναφέρει έμμεσα το Ηραίο, στο εδάφιο σχετικά με τον χαρακτηρισμό δορυξένος, όπου γράφει ότι “παλιά” οι Μεγαρείς κατοικούσαν σε πέντε (5) διαφορετικά μέρη και ονομάζονταν αντίστοιχα Ἡραεῖς καὶ Πιραεῖς καὶ Μεγαρεῖς καὶ Κυνοσουρεῖς καὶ Τριποδίσκιοι.
Η ίδρυση του λατρευτικού χώρου υπολογίζεται κατά την Γεωμετρική Περίοδο (τέλη του 9ου αι. π.Κ.Χ. ή και νωρίτερα). Οι ερευνητές προτείνουν ότι η περιοχή της Περαχώρας άνηκε στα Μέγαρα μέχρι τις αρχές του 8ου αι. π.Κ.Χ, και άρα η ίδρυση του πρώτου ιερού της Ήρας βρισκόταν υπό την μέριμνα των Μεγάρων, οι οποίοι πιθανόν να επηρεάστηκαν από τους Αργείους. Να σημειωθεί ότι οι Μεγαρείς, όπως και οι Αργείοι, δεν ήταν φιλικά προσκείμενοι προς την Κόρινθο[30]. Η περιοχή της Περαχώρας θα περάσει στον έλεγχο της Κορίνθου κατά τον 8ο αι. π.Κ.Χ.
Κατά την αρχαϊκή περίοδο (γύρω στον 6ο αι. π.Κ.Χ.), εκτός από τα λατρευτικά κτίρια θα κατασκευαστούν και άλλοι χώροι, όπως η “δυτική αυλή”, η “στοά” και το “εστιατόριο”.
Κατά την κλασσική και ελληνιστική περίοδο, το ακρωτήριο του Ηραίου έχει λατρευτικό χαρακτήρα, ενώ η εικόνα θα αλλάξει ριζικά κατά την ρωμαϊκή περίοδο. Ο χώρος εγκαταλείπεται πιθανότατα μετά την καταστροφή της Κορίνθου το 146 π.Κ.Χ. και στον χώρο της “δυτικής αυλής” κατασκευάζεται ρωμαϊκή αγροικία. Μεταγενέστερα, στον χώρο θα κτιστεί ο χριστιανικός ναός του Αγίου Ιωάννη, ο οποίος θα μετακινηθεί στην τωρινή του θέση ανατολικά του μικρού κόλπου, κατά την περίοδο των ανασκαφικών εργασιών του Payne.
Δείτε εδώ την αναφορά του National Geographic με τίτλο « These 5 cities vanished without a trace»