Όσοι περνάτε από την περιφερειακή του Υμηττού, ίσως να το έχετε προσέξει. Μια ματιά στις πλαγιές του βουνού αρκεί για να εντοπίσει κανείς μεμονωμένα δέντρα αλλά και ολόκληρες συστάδες με καφέ απόχρωση. Το χρώμα αυτό, ένα πράγμα σημαίνει: έχουν ξεραθεί, είναι νεκρά.
Η έκταση του φαινομένου και ο ρυθμός με τον οποίο αναπτύσσεται στον Υμηττό αλλά και σε πάρκα και αλσύλλια των οικιστικών περιοχών στις παρυφές του βουνού, αποκλείει την περίπτωση να πρόκειται για μια διαδικασία που εντάσσεται στα πλαίσια της φυσικής γήρανσης των δέντρων ενός ακμαίου δάσους.
Από το 2023 έχουν γίνει οι πρώτες αναφορές σχετικά με αυτό, με την Φιλοδασική Ένωση Αθηνών, να έχει φιλοξενήσει στην σελίδα της σχετικά άρθρα. Τι συμβαίνει λοιπόν στον Υμηττό και που οφείλεται το φαινόμενο;
Υμηττός ο πολύπαθος
Μπορεί η Πάρνηθα και η Πεντέλη να είναι τα βουνά που έχουν υποστεί τις περισσότερες καταστροφές από πυρκαγιές τα τελευταία χρόνια, ωστόσο και ο Υμηττός, έχει ένα βεβαρημένο παρελθόν. Σε αντίθεση με την εικόνα που παρουσιάζει σήμερα, ήταν για πολλά χρόνια, ένα αποψιλωμένο βουνό.
Η γειτνίαση του με την ανάπτυξη του αστικού ιστού της παλιάς Αθήνας, σήμαινε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό της ξυλείας για τις ανάγκες των κατοίκων προερχόταν από εκεί, την εποχή που δεν υπήρχε καν σαν έννοια η αειφορική διαχείριση των δασών. Παράλληλα η υπερβόσκηση καθιστούσε αδύνατη την όποια προσπάθεια του δάσους να αναγεννηθεί.
Μετά τη λήξη του ΒΠΠ και δεδομένου ότι στην κατοχή υλοτομήθηκε σχεδόν όλο το βουνό, έγινε μια μεγάλη –και επιτυχημένη- προσπάθεια αναδάσωσης. Η Φιλοδασική Ένωση Αθηνών ανέλαβε αυτό το έργο και μεθοδικά, κατάφερε να αναγεννήσει το βουνό. Το μεγαλύτερο ποσοστό πρασίνου του Υμηττού λοιπόν, προέρχεται από διαδικασία αναδάσωσης
Γιατί ξεραίνονται τα δέντρα;
Τα είδη δέντρων που επιλέχθηκαν για την αναδάσωση του Υμηττού, ήταν ανθεκτικά στη ξηρασία και στο «φτωχό» έδαφος του βουνού. Οι επεμβάσεις στο σύνολο του αισθητικού δάσους από τη Φιλοδασική Ένωση Αθηνών, είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός μωσαϊκού βλάστησης όπου κυριαρχεί η τραχεία πεύκη σε αμιγείς συστάδες ή σε ανάμειξη με κυπαρίσσια και με πλατύφυλλα είδη όπως η κουτσουπιά, η χαρουπιά και η χνοώδης δρυς.
Αυτό που δεν μπορούσαν φυσικά να γνωρίζουν οι δασολόγοι όταν ξεκίνησαν το έργο, ήταν το μείζων ζήτημα της κλιματικής αλλαγής, το οποίο αποτελεί την βασική αιτία εκδήλωσης του φαινομένου, με τρόπο έμμεσο αλλά απόλυτα συνδεδεμένο με αυτή.
Ακραία καιρικά φαινόμενα όπως η «Μήδεια»(2021) και η «Ελπίς» (2022), όπου και υπήρξε ασυνήθιστη χιονόπτωση στην Αττική, είχαν ως αποτέλεσμα τη θραύση πολλών μεγάλων κλαδιών ή και ολόκληρων δέντρων από το βάρος. Η κόμη των δέντρων αραίωσε με αποτέλεσμα το έδαφος να εκτίθεται στην ηλιακή ακτινοβολία, αφαιρώντας την πολύτιμη για την ανάπτυξη και συντήρηση του δάσους, υγρασία.
Προσθετικά σε αυτό, οι παρατεταμένοι καύσωνες που σημειώθηκαν τα τελευταία χρόνια, αλλά και οι απότομες μεταβολές του καιρού, καταπόνησαν ακόμη περισσότερο το δάσος. Τα δέντρα, προσβάλλονται πιο εύκολα από φλοιοφάγα έντομα και κάμπιες, με εξάρσεις που έχουν κατά τόπους επιδημιολογικές διαστάσεις, οδηγώντας τελικά στη αποξήρανση και νέκρωση τους.
Βλέπουμε λοιπόν ότι το φαινόμενο είναι πολυπαραγοντικό σε ότι αφορά στις στοιχεία που το προκαλούν, ωστόσο η γενεσιουργός αιτία που το πυροδοτεί είναι μια, η κλιματική αλλαγή, δημιουργώντας μια «αλυσίδα» επιπτώσεων.
Πέραν του προφανούς προβλήματος, τα νεκρά / αποξηραμένα δέντρα προσθέτουν μεγάλο όγκο και μάζα στην εύφλεκτη ύλη του δάσους, δημιουργώντας μια «πυριτιδαποθήκη» σε περίπτωση εκδήλωσης πυρκαγιάς.
Τι προσπάθειες γίνονται για να σωθεί ο Υμηττός
Η Φιλοδασική Ένωση Αθηνών είναι αυτή που και πάλι πρωτοστατεί σε ενέργειες για την προστασία του δάσους του Υμηττου. Στο άρθρο «Ξήρανση δέντρων στο Αισθητικό Δάσος του Υμηττού: Αντιμετωπίζοντας την πρόκληση με θετική ματιά» που έχει δημοσιευθεί στην ιστοσελίδα της Ένωσης και υπογράφεται από τον Δρ. Νίκο Πάγκα (Δασοτεχνικός Υπεύθυνος Διαχείρισης του Αισθητικού Δάσους), διαβάζουμε τα εξής:
«Ωστόσο ήδη έχουν ξεκινήσει εξυγιαντικές επεμβάσεις σε ορισμένα σημεία, δηλαδή κοπή και απομάκρυνση ξερών δέντρων, ώστε να μειωθεί ο πληθυσμός των φλοιοφάγων εντόμων και να αποφευχθεί η περαιτέρω εξάπλωσή τους. Παράλληλα προγραμματίστηκαν οι επόμενες ενέργειες/προετοιμασίες για την απομάκρυνση των νεκρών ατόμων και από άλλες περιοχές.
Ειδικά για την περιοχή που περιβάλλει τη Μονή Καισαριανής και εκτείνεται μέχρι τον λόφο των Ταξιαρχών (που διακρίθηκε το 1993 ως ένας Ιστορικός Κήπος της Ευρώπης), η Φιλοδασική δεν περιορίστηκε στην κοπή και απομάκρυνση των ξερών δέντρων αλλά προχώρησε και σε φύτευση νέων δέντρων, δίνοντας έμφαση στη διατήρηση του ιστορικού τοπίου.
Το Αισθητικό Δάσος του Υμηττού είναι ένα τεχνητά δημιουργημένο δάσος που είναι αποτέλεσμα επιτυχημένων αναδασώσεων σε διάφορες περιόδους μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι οποίες έχουν δημιουργήσει ένα μωσαϊκό ετερογενών ενοτήτων. Συνεπώς, οι επεμβάσεις στη βλάστηση δεν είναι δυνατόν να ακολουθήσουν τους δόκιμους δασοκομικούς κανόνες και απαιτείται μια κατά περίπτωση εξειδίκευση στις διάφορες δασοσυστάδες που συναπαρτίζουν το δάσος.
Ενόψει λοιπόν της ανάγκης για μείωση κατ’ αρχάς της ενδεχόμενης εξάπλωσης των φλοιοφάγων εντόμων, διενεργούνται οι εξυγιαντικές επεμβάσεις σε επιλεγμένα σημεία του δάσους. Ταυτόχρονα, παρακολουθείται η αντίδραση των καταπονημένων δέντρων στις τρέχουσες καιρικές συνθήκες και προγραμματίζονται τα επόμενα βήματα. Σύμμαχος στην προσπάθεια αυτή είναι τα 373,2 χιλ. βροχής που κατέγραψε ο μετεωρολογικός σταθμός της Φιλοδασικής στο δάσος, για την περίοδο 16/11/2024 – 24/2/2025.»
Πληροφορίες, στοιχεία και φωτογραφίες αντλήθηκαν από τις ιστοσελίδα της Φιλοδασικής Ένωσης Αθηνών και της ΕΔΝΥ (Εθελοντική Δασοπροστασία Νοτίου Υμηττού).
Gallery Autotypos (Φωτογραφίες Ναυσικά Βασιλειάδου)
