Την εποχή τους φαίνονταν καλές ιδέες, αλλά ο χρόνος απέδειξε ότι δεν ήταν. Συγκεντρώσαμε μια δεκάδα εφευρέσεων που κατέληξαν να είναι ενοχλητικές και επαχθείς…
Ακόμη και οι πιο ένθερμοι υποστηρικτές της ανθρώπινης εφευρετικότητας θα πρέπει να αναγνωρίσουν ότι κάποιες εφευρέσεις αποδείχτηκαν κακές ιδέες. Μερικές φορές προκάλεσαν απρόσμενες αρνητικές επιπτώσεις, ενώ άλλες φορές οι πιθανές ανεπιθύμητες παρενέργειές τους απλώς δεν είχαν μελετηθεί αρκετά και κατέληξαν να προκαλέσουν περισσότερο κακό παρά καλό. Κάποιες σχεδιάστηκαν με πολλές ελπίδες, ενώ άλλες φαίνονταν από την αρχή ότι δεν έχουν νόημα όμως συνέχισαν να υφίστανται. Συνήθως φταίει η δική μας έλλειψη μακροπρόθεσμου οράματος που μας αναγκάζει να τις χρησιμοποιούμε μέχρι που πλέον είναι πολύ αργά.
Για την πλειονότητα αυτών των προβλημάτων μπορεί να βρεθεί λύση, όμως λόγω κάποιων οικονομικών, βιομηχανικών και πολιτικών συμφερόντων δεν είναι εφικτή η εξάλειψή τους. Μόνο η διεθνής πίεση ή μια επικείμενη καταστροφή μπορεί να οδηγήσει στην εξαφάνισή τους για το καλό της ανθρωπότητας. Το πρόβλημα που τίθεται είναι πώς θα συνεχιστεί η τεχνολογική πρόοδος χωρίς όμως να κάνει τον κόσμο μας ένα χειρότερο μέρος. Δηλαδή, θα πρέπει να συνεχίσουμε με οποιοδήποτε κόστος και να ελπίζουμε ότι θα διορθωθούν τα πράγματα στο μέλλον ή να κάνουμε το σωστό από την αρχή;
1 Τα πυρηνικά όπλα
Μπορεί να συνεχιστεί επ’ άπειρον η συζήτηση σχετικά με το αν τα όπλα πρέπει να θεωρούνται ή όχι μια κακή εφεύρεση ή αν το πρωταρχικό πρόβλημα είμαστε εμείς οι άνθρωποι, που πολεμάμε από αμνημονεύτων χρόνων. Ωστόσο σε κάτι συμφωνεί σχεδόν όλος ο κόσμος: απ’ όλο το πολεμικό οπλοστάσιο που δημιουργήθηκε σε όλη την πορεία της ιστορίας, τα πυρηνικά όπλα συγκαταλέγονται στα πιο καταστρεπτικά. Οι ιστορικοί εξακολουθούν να διαφωνούν για το αν η χρήση πυρηνικών όπλων στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι κατά το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο εμπόδισε την παράταση της σύρραξης, που θα είχε ακόμα πιο δραματικές συνέπειες. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, επινοήθηκε η λεγόμενη θεωρία της αποτροπής, ένας ευφημισμός με τον οποίο ήθελαν να περιγράψουν ότι μια δύναμη διέθετε πυρηνικά όπλα προκειμένου να μη δεχτεί επίθεση. Έχοντας εμμονή με αυτή την ιδέα, οι χώρες που έχουν τη δυνατότητα να τα αναπτύξουν τα διατηρούν στην πλειονότητά τους ως δυνητική απειλή, παρ’ όλο που η Νότιος Αφρική απέδειξε ότι μπορεί να τα απαρνηθεί. Σήμερα, με την πυρηνική εποχή να έχει ήδη ξεπεραστεί, αυτά τα όπλα δε φαίνονται με κανένα τρόπο παρωχημένα, αν και πολλά από αυτά όντως είναι.
2 Τα πλαστικά μπουκάλια
Μέχρι πριν από μισό αιώνα τα πάντα εμφιαλώνονταν σε γυαλί. Το πλαστικό άρχισε να γίνεται δημοφιλές τη δεκαετία του 1960, όταν βελτιώθηκαν οι βιομηχανικές διαδικασίες που επέτρεψαν την αξιοποίησή του, ενώ παράλληλα η τιμή του πετρελαίου ήταν συγκριτικά χαμηλότερη. Όμως, μετά από πολλές δεκαετίες κατά τις οποίες θεωρούνταν ένδειξη μοντερνισμού, σήμερα τα πλαστικά μπουκάλια αντιμετωπίζονται σχεδόν ως η ενσάρκωση του κακού. Για πολύ καιρό τα χρησιμοποιούσαμε για να μεταφέρουμε κάθε είδους υγρό, όμως με ποιο τίμημα; Ένα πτώμα για επτά αιώνες. Το πρόβλημα με αυτά ξεκινά όταν τελειώνει η χρήσιμη ζωή τους. Οι αριθμοί ποικίλλουν ανάλογα με τη διαδικασία κατασκευής, όμως καθένα από αυτά τα μπουκάλια χρειάζεται, κατά μέσο όρο, 700 χρόνια για να αποσυντεθεί.
3 Οι γενετικές και βιολογικές πατέντες
Υπάρχει μια μεγάλη εμπορική, νομική, πολιτική και ηθική αντιπαράθεση για ό,τι σχετίζεται με αυτές τις ευρεσιτεχνίες, που επιτρέπουν την καταγραφή ακολουθιών γονιδίων ή βιολογικών ουσιών, μια διαδικασία κατά την οποία πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι νόμοι κάθε χώρας και οι διεθνείς συμφωνίες. Πρόκληση για διερεύνηση. Στην ιατρική, αυτή η πρακτική πραγματοποιείται από τις αρχές του 20ού αι., όταν άρχισαν να καταγράφονται κάποιες ενώσεις, όπως η αδρεναλίνη, η ινσουλίνη ή η βιταμίνη B12. Κάποιοι πιστεύουν ότι δεν πρέπει να επιτρέπεται, αν η ευρεσιτεχνία αφορά ενώσεις που υπάρχουν στη φύση, καθώς στην πραγματικότητα οι ερευνητές απλώς αποκωδικοποιούν τη λειτουργία τους. Είναι σαν να καταγράφει κάποιος τους πρώτους αριθμούς με 2.000 ψηφία και η υπόλοιπη ανθρωπότητα να πρέπει να του πληρώνει μια άδεια για να τους χρησιμοποιεί.
Είναι οι απαραίτητοι σύντροφοί μας εδώ και πολλές δεκαετίες, όταν η χρήση τους επεκτάθηκε χάρη στη μείωση της τιμής του πετρελαίου, από το οποίο παράγεται το πολυαιθυλένιο, η πρώτη ύλη για την παραγωγή τους. Το πρόβλημα είναι ότι, από περιβαλλοντικής άποψης, οι πλαστικές σακούλες είναι ένα καταστροφικό μείγμα: χρειάζονται δεκαετίες για να αποσυντεθούν, μπορεί να απειλήσουν την υδρόβια ζωή, αν καταλήξουν στη θάλασσα, ενώ για την παραγωγή τους παράγονται τεράστιες ποσότητες CO2. Παρ’ όλο που οι αριθμοί είναι δύσκολο να καθοριστούν, υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα κάθε άτομο χρησιμοποιεί γύρω στις 500 πλαστικές σακούλες το χρόνο, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων δεν ανακυκλώνεται.
5 Το θερμόμετρο με υδράργυρο
Το 1714, ο Γερμανός μηχανικός Ντάνιελ Γκάμπριελ Φαρενάιτ επινόησε αυτή τη συσκευή, που χρησιμοποιείται ευρέως τόσο στην ιατρική όσο και στη μελέτη του κλίματος. Είχε τόση επιτυχία που στην ουσία μπήκε σχεδόν σε όλα τα σπίτια του ανεπτυγμένου κόσμου. Ωστόσο, με τον καιρό διαπιστώθηκε ότι ο υδράργυρος που υπάρχει στα θερμόμετρα μπορεί να είναι πολύ βλαβερός για τους ανθρώπους και το περιβάλλον, κάτι που κανείς ποτέ δεν είχε φανταστεί. Η εισπνοή των αναθυμιάσεών του μπορεί να βλάψει τα νεφρά και το νευρικό σύστημα, ενώ η απόρριψη αυτού του χημικού στοιχείου μπορεί να μολύνει μεγάλους όγκους νερού. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει αυτό το βαρύ μέταλλο ως πολύ τοξικό και «επικίνδυνο για την υγεία των εργαζομένων». Ψηφιακή αντικατάσταση.
6 Η ανεπιθύμητη ηλεκτρονική αλληλογραφία
Στις 12 Απριλίου του 1994 οι δικηγόροι Λόρενς Κάντερ και Μάρθα Σίγκελ είχαν την ευφυή ιδέα να ανακοινώσουν τις υπηρεσίες τους στις ομάδες συζήτησης του Usenet, ενός συστήματος του διαδικτύου που επιτρέπει στους χρήστες να αφήνουν και να διαβάζουν μηνύματα και που δημιουργεί μια τεράστια κυκλοφορία. Παρ’ όλο που δεν ήταν αυτή η θέλησή τους, επινόησαν το μαζικό σπαμ, ένα είδος μηνυμάτων που θεωρούνται «σκουπίδια» από τους αποδέκτες, γιατί στόχος τους είναι να διαφημίσουν ή να πουλήσουν κάτι και στέλνονται αδιακρίτως. Ένας πωλητής της εταιρείας DEC έκανε κάτι παρόμοιο το 1978. Έστειλε ένα μήνυμα σε 320 παραλήπτες. Για να το πετύχει, χρειάστηκε να πληκτρολογήσει τις διευθύνσεις μία – μία.
7 Η αλλαγή της ώρας
Δύο φορές το χρόνο ερχόμαστε αντιμέτωποι με ένα παράξενο τελετουργικό. Το φθινόπωρο, έχουμε στη διάθεσή μας μία ημέρα των 25 ωρών, ενώ, όταν αρχίζει η άνοιξη, μία ημέρα των 23 ωρών. Αυτό οφείλεται σε μια ωριαία προσαρμογή που, στην ουσία, προσπαθεί να εκμεταλλευτεί καλύτερα το φως του ήλιου και να κάνει οικονομία ενέργειας. Όμως, στην Ισπανία για παράδειγμα έχει επιβεβαιωθεί ότι η εξοικονόμηση είναι μόλις 0,5%, σύμφωνα με το Red Eléctrica και το FNeNERGIA. Ωστόσο, το Ινστιτούτο για τη διαφοροποίηση και εξοικονόμηση ενέργειας εκτιμά ότι θα μπορεί να ανέβει στο 5%. Γαλικιακή ανωμαλία. Αυτό το φαινόμενο δημιουργεί ένα μαζικό jet lag για κάποιες ημέρες, το οποίο μεταφράζεται σε διαταραχές ύπνου και δυσφορία.
8 Οι ευρεσιτεχνίες λογισμικού
Οι ιδέες δεν είναι εφικτό να κατοχυρωθούν. Οι εφευρέσεις ναι. Το πρόβλημα με το software είναι ότι περιλαμβάνει πράγματα ανάμεσα σε αυτές τις δύο έννοιες, όπως είναι οι αλγόριθμοι. Οι ευρεσιτεχνίες λογισμικού δημιουργούν έτσι μια μεγάλη αντιπαράθεση ανάμεσα στη βιομηχανία και τους νομοθέτες, οι οποίοι συχνά έρχονται αντιμέτωποι με διάφορες πιέσεις, για να τις διατηρήσουν ή να τις καταργήσουν. Ενώ στις ΗΠΑ θεωρούνται σχεδόν ζωτικής σημασίας για την επιβίωση των εταιρειών τεχνολογίας, η κοινωνική πίεση οδήγησε την ΕΕ να τις απορρίψει την τελευταία δεκαετία. Φοβού τα τρολς! Σε μια ενδιάμεση θέση βρίσκονται όσοι πιστεύουν ότι, παρ’ όλο που αποτελούν τροχοπέδη για την καινοτομία (τα τελευταία χρόνια το ελεύθερο λογισμικό γνώρισε αξιοσημείωτη ώθηση), η πραγματικότητα είναι ότι γίνονται δεκτές σε κάποιες χώρες. Έτσι, μπορεί να είναι απαραίτητο να χρησιμοποιούνται, έστω και μόνο για να αποφεύγονται οι αγωγές. Και υπάρχει πάντα ο φόβος των τρολς των ευρεσιτεχνιών· εταιρείες χωρίς ηθικούς ενδοιασμούς επιδίδονται στην κατάχρηση του νομικού πλαισίου με καιροσκοπικό τρόπο, για να κερδίσουν χρήματα με αυτές, χωρίς όμως να τις χρησιμοποιούν για να αναπτύξουν κάτι.
9 Η πασιέντζα και τα άλλα παιχνίδια των Windows
Μερικοί την αποκαλούν, ίσως δικαίως, «το μεγαλύτερο καταστροφέα της παραγωγικότητας της εργασίας στα τέλη του 20ού αιώνα». Στη δεκαετία του 1990, η Microsoft συμπεριέλαβε –χωρίς δόλο– αυτό το πικρό ποτήρι στο επιτυχημένο λειτουργικό σύστημα Windows. Σύντομα μετατράπηκε σε σύμβολο της απώλειας χρόνου στο γραφείο, αλλά και εφιάλτης για τους προϊσταμένους και τους διευθυντές. Η αρχική πασιέντζα των Windows, επίσης γνωστή ως Klondike, αναπτύχθηκε από τον Γουές Τσέρι, ένα συνεργάτη της εταιρείας που, παρά την προφανή δημοτικότητα του παιχνιδιού, δεν έλαβε ανταμοιβή για την εργασία του. Οι μαθηματικοί ακόμα δε γνωρίζουν το ποσοστό των παιχνιδιών που μπορούν να επιλυθούν απ’ όλους τους συνδυασμούς που μπορούν να παραχθούν.
10 Οι χώροι υγειονομικής ταφής απορριμμάτων
Στην Ευρώπη ο μέσος όρος οικιακών απορριμμάτων το χρόνο είναι περίπου 520 κιλά. Φαίνεται πως η ανακύκλωση –και η κρίση– έχει περιορίσει κάπως αυτόν τον αριθμό, αλλά ακόμα κι έτσι, εάν τον πολλαπλασιάσουμε με τον αριθμό όλων των ανθρώπων στον πλανήτη, το γινόμενο είναι τεράστιο. Ο πρώτος τρόπος για την αντιμετώπιση του ζητήματος των σκουπιδιών ήταν πολύ απλός: βρίσκουμε μια τοποθεσία κοντά στην κατοικημένη περιοχή, κάνουμε μια μεγάλη τρύπα και τα συγκεντρώνουμε όλα εκεί. Έτσι δημιουργήθηκαν οι τεράστιες χωματερές που, με το πέρασμα του χρόνου, έχουν μεγαλώσει υπέρμετρα, μολύνουν τα υπόγεια ύδατα και το έδαφος όπου βρίσκονται, ενώ αποτελούν μια σταθερή πηγή θορύβου και δυσωδίας.
Κι άλλες εφευρέσεις που τίναξαν τα πέταλα