Το άκουσα σε μια ραδιοφωνική εκπομπή.
Εκείνο που μου έκανε εντύπωση ήταν πως κάτι παρόμοιο βλέπουμε,
διαβάζουμε, ακούμε και επαναλαμβάνουμε καθημερινά με τον ένα ή το άλλο
τρόπο: “Χάθηκε ο ανθρωπισμός στο σύγχρονο κόσμο”…
Πρόκειται για μια καταγγελία που κατά
βάση έχει τις ρίζες της στο “πιστεύω” που έχει δημιουργήσει η κοινωνία
μέσα μας. Μια πρώτη σκέψη δεν μας αφήνει την παραμικρή αμφιβολία, πως
αυτή η καταγγελία είναι πέρα για πέρα σωστή. Μερικοί αισιόδοξοι βέβαια
μπορούν να ισχυριστούν ότι ο ανθρωπισμός δε χάθηκε διότι υπάρχουν
“αδελφές Τερέζες”, εθελοντές, πολιτικά και θρησκευτικά σκεπτόμενοι
άνθρωποι, μη Κερδοσκοπικές οργανώσεις, που προσφέρουν υπηρεσίες για να
ανακουφίσουν τον ανθρώπινο πόνο. Παρ όλα αυτά αν σκεφτούμε λίγο
βαθύτερα, θα διαπιστώσουμε, πως ολόκληρη η φράση είναι λάθος. Κάθε λέξη,
που περιέχει, έχει ιστορική πορεία και έχει αποκτήσει το περιεχόμενο
που σιγά σιγά διαμορφώθηκε από την εποχή, που ο άνθρωπος άρχισε να
δημιουργεί τις κοινωνικές σχέσεις που είχε ανάγκη για να επιβιώσει και
να εξελιχθεί.
Ο άνθρωπος δεν γεννιέται ούτε
καλός ούτε κακός. Γεννιέται με ανάγκες, που πρέπει να τις αντιμετωπίσει
μόνος του. Με το πέρασμα από τις πρωτόγονες στις πιο εξελιγμένες
κοινωνίες καταργήθηκε η ισοτιμία των σχέσεων ανάμεσα στους ανθρώπους. Οι
πολλοί δούλευαν και τα αγαθά που παρήγαγαν τα ιδιοποιούνταν οι λίγοι,
αυτοί που είχαν στα χέρια τους την εξουσία, αυτοί που κατείχαν όχι μόνο
τον παραγόμενο πλούτο αλλά και τα εργαλεία επιβολής και υπεράσπισης της
κυριαρχίας τους. Οι φύλαρχοι, μάγοι, ιερατεία, άρχοντες και αργότερα οι
εκπρόσωποί των ιδιοκτητών του πλούτου, βασιλιάδες, αυτοκράτορες,
πρόεδροι, ήταν πάντα μια μικρή μειοψηφία και αποτελούσαν την άρχουσα
τάξη. Δούλοι, είλωτες, δουλοπάροικοι, εργάτες και μικροϊδιοκτήτες ήταν
πάντα η μεγάλη πλειοψηφία του λαού, που παρήγαγε τον πλούτο.
Εκμεταλλευτές και εκμεταλλευόμενοι διαμόρφωσαν ιστορικά τα τρία
εκμεταλλευτικά κοινωνικά συστήματα: το δουλοκτητικό, το φεουδαρχικό και
το σημερινό καπιταλιστικό σύστημα.
Για
ποιο λόγο χρειαζόταν κάθε φορά η φιλανθρωπία; Για να ανακουφίσει κατά
κάποιον τρόπο τα πιο εξαθλιωμένα στρώματα του λαού χωρίς όμως να
κινδυνεύσει η αιτία της εξαθλίωσης, η εκμετάλλευση, χωρίς να καταργηθεί η
εξουσία της άρχουσας τάξης. “Ο έχων δύο χιτώνας μεταδότω τω μη έχοντι”.
Το σκεπτικό της φιλανθρωπίας ήταν να γίνει μοιρασιά της φτώχειας ή στην
ανάγκη να ”θυσιάσει” η άρχουσα τάξη ένα μικρό μέρος από τα πλούτη της
προκειμένου να μην υποχρεωθεί να τα χάσει όλα. Κι ο φτωχός ο Λάζαρος να
συναινέσει στην επίγεια εκμετάλλευση και να αρκεστεί στα ψίχουλα με
αντάλλαγμα την είσοδο σε κάποιον επουράνιο παράδεισο. Γι αυτό τον
ανθρωπισμό μιλάμε.
Μπορούμε λοιπόν να
συμπεράνουμε πως κανένας ανθρωπισμός δεν χάθηκε. Κάθε εποχή, ανάλογα με
τον παραγόμενο πλούτο δημιουργούσε έναν ανθρωπισμό στα μέτρα της. Στη
εποχή μας ο σύγχρονος ανθρωπισμός εξακολουθεί να είναι η ελεημοσύνη μέσα
από κυβερνητικούς θεσμούς, με συσσίτια της εκκλησίας και θεσμοθετημένες
φιλανθρωπίες, μέσα σε μια κοινωνία που αιμορραγεί από τους πολέμους για
το ξαναμοίρασμα των παγκόσμιων αγορών, μέσα σε ένα κλίμα τρομοϋστερίας,
με ταυτόχρονη αύξηση και εκσυγχρονισμό των δυνάμεων καταστολής των
δραστηριοτήτων, που βάζουν σε κίνδυνο την εξουσία της άρχουσας τάξης. Με
άλλα λόγια ο ανθρωπισμός διατηρεί και σήμερα σε άλλη κλίμακα τα ίδια
κύρια χαρακτηριστικά που υπήρχαν πριν χιλιάδες χρόνια. Δεν είναι
υπερβολή να πούμε, ότι ο σημερινός ανθρωπισμός έχει εξελιχθεί σε ένα
θέατρο του παράλογου. Πρώτα βομβαρδίζονται και δολοφονούνται οι λαοί και
ύστερα χορηγείται ελεημοσύνη σ’ αυτούς που θα γλυτώσουν κι αυτό
ονομάζεται ανθρωπιστική βοήθεια. Πρώτα καταστρέφονται από το ξεκλήρισμα
οι αγρότες, τσακίζονται από την ανεργία οι εργαζόμενοι και ρίχνονται στο
καλάθι των αχρήστων οι μικροί παραγωγοί και οι αυτοαπασχολούμενοι και
μετά χορηγούνται για κάποιο διάστημα επιδόματα φτώχειας και συσσίτια,
που στην ουσία πληρώνουν οι υπόλοιποι άνθρωποι του λαού και όχι η
άρχουσα τάξη. Με την ψυχολογική και τη σωματική βία καταπνίγεται κάθε
φωνή, που υπερασπίζεται την παγκόσμια ειρήνη και υποστηρίζει ότι η
εργασία είναι δικαίωμα όλων των ανθρώπων και όχι ευκαιρία και πως για
την αδικία δε φταίει η κακιά μοίρα των ανθρώπων αλλά η εκμετάλλευση
ανθρώπου από άνθρωπο.
Πλάι όμως στον παράλογο
“ανθρωπισμό” της εποχής μας γεννήθηκε και ένας νέος ανθρωπισμός, που
βρίσκεται στον αντίποδά της εκμετάλλευσης. Είναι αντανάκλαση του νέου
τρόπου σκέψης που δημιούργησαν οι τεράστιες παραγωγικές δυνατότητες και ο
τεράστιος υλικός πλούτος που έχει παραχθεί από τους εργαζόμενους. Ο
νέος αυτός τρόπος σκέψης έχει τεκμηριώσει ότι η φτώχεια όχι μόνο δεν
καταργείται με ελεημοσύνες αλλά συντηρείται από αυτές. Ότι ο παραγόμενος
υλικός πλούτος φτάνει για να ζουν όλοι οι άνθρωποι ειρηνικά και
ευτυχισμένα. Ότι η δυστυχία από τους πολέμους μπορεί να εξαλειφθεί μόνο,
όταν η μοιρασιά του παγκόσμιου πλούτου γίνεται στη βάση της ισοτιμίας
και της ειρηνικής συνεργασίας των λαών.
Αυτά
δεν είναι ούτε “ασκήσεις επί χάρτου”, ούτε “όνειρα θερινής νυκτός”. Οι
πρώτες προσπάθειες για την κατάργηση του απάνθρωπου “ανθρωπισμού” της
καπιταλιστικής κοινωνίας ξεκίνησαν επαναστατικά στις αρχές του 20ου
αιώνα με την Οκτωβριανή Επανάσταση και τη δημιουργία των σοσιαλιστικών
χωρών της Ευρώπης. Τελικά δεν έγινε κατορθωτή η εδραίωση του
σοσιαλιστικού τρόπου παραγωγής και παράλληλα η δημιουργία του νέου τύπου
ανθρώπου, που θεωρεί σαν βάση του παγκόσμιου ανθρωπισμού την αρχή “ο
καθένας ανάλογα με τις ικανότητές του και στον καθένα ανάλογα με τις
ανάγκες του”. Μέσα από πρωτόγνωρα και δύσβατα μονοπάτια ο άνθρωπος
συνεχίζει αγωνιστικά και αταλάντευτα την πορεία του για τη διαμόρφωση
του νέου τύπου ανθρώπου, του ανθρώπου, που θα είναι ιδιοκτήτης του
πλούτου που παράγει, κυρίαρχος της μοίρας του και όχι έρμαιο κάποιου
τύπου “ανθρωπισμού”.